Περιφρόνηση της δημοκρατίας, αλαζονεία της εξουσίας, βίαιη καταστολή των κοινωνικών κινημάτων: η μακρονική «αντιβασιλεία», αλαζονική και βίαιη συντηρεί την φλόγα της άκρας δεξιάς, έτοιμη να κάψει αυτήν την άρρωστη χώρα.
Τα σημάδια συσσωρεύονται. Αν τα δεις ξεχωριστά, το καθένα, ίσως να μην λένε και πολλά. Απομονωμένα, μπορούν να δίνουν την εντύπωση πως είναι απλά ανώδυνα λάθη ή μιας φάσης κάπως πολύπλοκης από την οποία θα βγούμε τελικά – θετικά, αν είναι δυνατόν. Αλλά, όταν τα σημάδια συσσωρεύονται με τέτοια ταχύτητα, είναι τόσο πολυάριθμα και δημιουργούν τόσο ξεκάθαρα μιαν αλυσίδα, η αφελής μετριοπάθεια πρέπει να αφήσει την θέση της στην συνειδητή αμφιβολία.
Δεν είναι, κατά πάσα πιθανότητα, τυχαίο το γεγονός ότι, πλέον, ο Σύνδεσμος για τα δικαιώματα του ανθρώπου αποτελεί πλέον αντικείμενο κριτικών που θυμίζουν Πεταίν, από το σύστημα Μακρόν έως την δεξιά της πολιτικής σκακιέρας. Το ότι μια ένωση που παλεύει για έναν από τους θεμελιώδεις πυλώνες της Δημοκρατίας σε αυτήν την χώρα προκαλεί υποψίες και εκ του πονηρού δίκες προθέσεων, αυτό θα έπρεπε να ανησυχεί τους πάντες.
Μάλλον επίσης δεν είναι τυχαίο που ένα ταμείο που ονομάζεται «Μαριάν» (ακόμη ένα δημοκρατικό σύμβολο), που δημιουργήθηκε μετά την φρικτή δολοφονία του Σαμουέλ Πατύ (καθηγητής που αποκεφαλίστηκε από πατέρα μαθήτριας), έγινε αντικείμενο κατάχρησης και χρησιμοποιήθηκε για να χρηματοδοτήσει την μάχη κατά των πολιτικών αντιπάλων μιας απελπισμένης εξουσίας. Το να ποδοπατείται ένας νεκρός, το να βεβηλώνεται η μνήμη του χρησιμοποιώντας τις δημοκρατικές αξίες ως παραπέτασμα των πιο άθλιων αντιδημοκρατικών κατεργαριών, αυτό θα έπρεπε να ανησυχεί τους πάντες.
Μάλλον δεν είναι τυχαίο το ότι το δόγμα της περίφημης «α λα γαλλικά» τήρησης της τάξης γίνεται αντικείμενο κριτικής, ακόμη και σε διεθνές επίπεδο, από τα Ηνωμένα Έθνη έως το Συμβούλιο της Ευρώπης, και από πολλές οργανώσεις. Το να συνηθίζουμε την έκρηξη αδικαιολόγητης βίας εντός των δυνάμεων που υποτίθεται ότι πρέπει να προστατεύουν τους πολίτες αντί να τους επιτίθενται, να τους τραυματίζουν ή να τους δολοφονούν, να κάτι που θα έπρεπε να ανησυχεί τους πάντες.
Σίγουρα δεν είναι τυχαίο το ότι η άσκηση της εξουσίας της ελίτ γίνεται με τόσο αυταρχισμό, τόση περιφρόνηση για την δημοκρατική λειτουργία, ενώ η χώρα αυτή έδειξε, τώρα περισσότερο από ποτέ, ότι θέλει την ανανέωση με μια αμεσότερη συμμετοχή και μια πιο ξεκάθαρη ενεργοποίηση. Το γεγονός ότι η ελίτ που είναι στα πράγματα κλείνει κάθε δημοκρατικό παράθυρο εκτός του εκλογικού πλαισίου, κι απαιτεί από μας υπακοή και σιωπή κατά την άσκηση της εντολής της, να κάτι που, εκ φύσεως, θα έπρεπε να μας ανησυχεί.
Γεγονός είναι πως η συσσώρευση των στοιχείων αυτών, και άλλων ακόμη που πρόκειται να έλθουν, έλαβε χώρα μέσα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Κι ενώ ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, εγγυητής της ομόνοιας και της κοινωνικής ειρήνης, δυσκολεύεται να κρύψει την εγωκεντρική νεοφιλελεύθερη σούπα του πίσω από μικρές δολοφονικές προτασούλες που προδίδουν την βία της πρωτόγονα μανατζερικής του βασιλείας, μια ολόκληρη χώρα βυθίζεται.
Πλέον, ο μηχανισμός έχει τεθεί σε κίνηση. Ο φαύλος κύκλος παρασέρνει τους πάντες, σε ένα θόλωμα των σημείων αναφοράς που γοητεύει τόσο όσο και τρομάζει. Απέναντι σε μια δεξιά που δημιουργεί ένα συμπαγές μπλοκ, ολόκληρα κομμάτια της αριστεράς ξεφτίζουν και χάνουν τον δρόμο τους, άλλα αποκαθιστώντας έναν βουλευτή που καταδικάστηκε για βία κατά της συζύγου του, άλλα χρησιμοποιώντας ως αποδιοπομπαίο τράγο τους μετανάστες, σε μια απόπειρα να απαντήσει στην κοινωνική οργή.
Ένα μόνο στρατόπεδο σιωπά, παρατηρεί και περιμένει. Το στρατόπεδο αυτό είναι εκείνο της άκρας δεξιάς του οποίου η μακρονική ελίτ μοιάζει να ετοιμάζει με πολύ ευσυνειδησία την πρόσβαση στην εξουσία, με μια σχεδόν θρησκευτική ευλάβεια που παγώνει το αίμα. Το φρούτο είναι ώριμο. Ποτισμένο από μια βαθιά αποποίηση της δημοκρατίας, θρεμμένο από την δυσπιστία προς τους θεσμούς και τα κόμματα, γεμάτο από τον καυτό ήλιο της βουβής εξέγερσης. Το φρούτο είναι ώριμο και όλα τα στοιχεία μοιάζουν να έχουν συγκεντρωθεί ούτως ώστε, αργή ή γρήγορα, να πέσει στα χέρια ενός στρατοπέδου αποφασισμένου να μην το αφήσει να πέσει χάμω.
Μπορούμε να το ονομάσουμε αυταρχισμό ή α-φιλελευθερισμό, για να είναι λιγότερο τρομακτικό και πιο όμορφο ή για να δώσουμε την εντύπωση πως η δημοκρατία δεν θα καταστραφεί. Βέβαια, αυτός ο φαύλος κύκλος των μικρών, διαδοχικών ολισθημάτων, δεν έχει καμία σχέση με τον φασισμό της δεκαετίας του 1930, όπως τον φανταζόμαστε. Οι εποχές έχουν αλλάξει και, μαζί τους, τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εξυπηρετήσουν τις χειρότερες παρεκκλίσεις.
Μετά από μια μακρονική «αντιβασιλεία» αλαζονική και βίαια, αν δεν συμβεί κάποιο σωτήριο άλμα από εκείνα που η ιστορία ξέρει ενίοτε να επιφυλάσσει στις πιο σκοτεινές περιόδους, η χώρα μας έχει ό,τι χρειάζεται για να βυθιστεί. Όπως όταν ένα άοσμο και επικίνδυνα αέριο γεμίζει ένα δωμάτιο, αναμένοντας την σπίθα που θα κάνει να εκραγούν τα πάντα, ο φασισμός του 21ου αιώνα δεν περιμένει παρά μια μικρή φλόγα για να καταλάβει αυτήν την άρρωστη, δηλητηριασμένη χώρα, αυτήν την χώρα που υποσκάπτεται από τις ανισότητες και κόβεται σε κομμάτια από τις πολυάριθμες μνησικακίες.
Ενώ η Γαλλία ετοιμάζεται να υποδεχτεί την Ολυμπιακή Φλόγα, μια άλλη φλόγα κινδυνεύει να ανάψει για τα επόμενα χρόνια. Δεν υπάρχει πλέον πυξίδα, δεν υπάρχει πλέον πίστη σε ό,τι καλό θα μπορούσε να φέρει η δημοκρατία, ίσως να μην υπάρχει πια ούτε αρκετή αλληλεγγύη ούτως ώστε αυτό ο λαός να ξυπνήσει και να αποκαλύψει το καλύτερο κομμάτι του εαυτού του. Καταφέραμε να γεννήσουμε την Δημοκρατία μετά την αδικία της μοναρχίας. Ας μην αφήσουμε την θεϊκώ δικαίω Μακρονία να διαφθείρει την Δημοκρατία για να την μετατρέψει σε μια σκοτεινή καρικατούρα του εαυτού τους, ικανή ενός τρόμου που δεν θα έχει παρά μόνο έναν στόχο: την διατήρηση στην εξουσία μιας κοινωνικής τάξης που γνωρίζει τα συμφέροντά της και τον τρόπο να τα προστατεύει, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει την καταστροφή όσων απομένουν από την δημοκρατία μας.
Για να μην υπάρχει παρεξήγηση: η «κριτική» δεν πρέπει να γίνει εδώ αντιληπτή με την συνήθη έννοια της κρίσης («αυτό είναι κακό»). Όχι. Εδώ «κριτική» έχει την έννοια που της δίνει ο Καντ, ως η δραστηριότητα της λογικής η οποία διερωτάται σχετικά με τον εαυτό της, ειδικότερα στα πλαίσια της εξερεύνησης των όρων εφικτότητάς της. Ας θέσουμε εξαρχής το ουσιώδες: το «κουλουριστικό» είναι ένα μείζον γεγονός της εποχής μας (ΣτΜ: αποδίδω στα ελληνικά ως «κουλουριστικό» τον όρο «goraphique» που χρησιμοποιεί ο Lordon αναφερόμενος στην αντίστοιχη γαλλική ιστοσελίδα Gorafi [αναγραμματισμός του (Le) Figaro] που «δημοσιεύει» αντίστοιχου «(παρα)λογισμού» «ειδήσεις» με αυτές του «Κουλουριού» (http://www.tokoulouri.com/). Όλος ο κόσμος το διαισθάνεται. Διαθέτουμε όμως την αντίστοιχη έννοια; Τουλάχιστον, η σημερινή φιλοσοφία γνωρίζει το κατηγορικό απεριτίφ της: ο συλλογισμός πάνω στον κουλουριστικό.
Πώς αναγνωρίζουμε τον κουλουριστικό; Από το γεγονός ότι μας εισάγει σε μια περιοχή μη διαφοροποίησης. Υπάρχει κουλουριστικό κάθε φορά που, αντιμέτωπος με μια πολιτική δήλωση, δεν είσαι πλέον σε θέση να αποφασίσεις, να καταλάβεις, αν είναι πραγματική ή χονδροειδής παραποίηση με στόχο την αδρή καρικατούρα. Άρα, το κουλουριστικό αποτελεί όντως μια ιστορία πραγματικότητας και φαντασίας, ακριβέστερα πραγματικότητας η οποία είναι πλέον συστηματικά μπροστά, σε σχέση με την φαντασία. Είναι λοιπόν επίσης η ιστορία ενός κοινωνικού δράματος, δράματος της ερείπωσης μιας συντεχνίας, αυτής των σεναριογράφων και των χιουμοριστών, στους οποίους τα πρότυπα του σύμπαντός τους αντιτάσσουν αυθόρμητα, λόγω ενός έως τώρα βάσιμου μεθοδολογικού ανακλαστικού, ένα «Μάγκα, εδώ το βλέπεις πως παραείναι χοντρό», το οποίο αμέσως διαψεύδεται – ή επιβεβαιώνεται;- στην πραγματικότητα. Ακόμη κι η πιο έξαλλη φαντασία, ακόμη κι η πιο ξέφρενη δημιουργικότητα, δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τα πράγματα. Αναγνωρίζουμε το κουλουριστικό χάρη στο γεγονός ότι οι συνήθεις διασκεδαστές ακολουθούν τελευταίοι και καταϊδρωμένοι. Ο Μάης του 1968 καλούσε να έρθει η φαντασία στην εξουσία. Νά’την λοιπόν. Από την κορυφή του Κράτους πέφτουν τώρα, σαν καταρράκτης, ντανταϊσμοί πρωτόγνωρα τολμηροί. Το Κουλούρι δεν μπορεί να το ομολογήσει δημόσια, αλλά, το ίδιο, δεν τους προλαβαίνει.
Πειραματικό πρωτόκολλο
Ας δούμε ένα πειραματικό πρωτόκολλο για να εντοπίσουμε το κουλουριστικό στην πράξη: ένα τεστ κάπως παράδοξο βέβαια, εφόσον πετυχαίνει… αν αποτύχουν τα πειραματόζωα. Τους υποβάλλουμε λοιπόν δηλώσεις, ζητώντας τους να πουν κάθε φορά αν πρόκειται για «Κουλούρι» ή για πραγματικότητα. Ο αποπροσανατολισμός τους κι η ανικανότητά τους να διακρίνουν σωστά είναι τότε οι χαρακτηριστικοί δείκτες μιας «κουλουριστικής» ατμόσφαιρας.
Μπορεί να υποβληθεί ο καθένας στο τεστ, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα χάσει. Για παράδειγμα, Κ(ουλουριστικό) ή Π(ραγματικότητα) (στο τέλος του άρθρου, θα βρείτε τις «σωστές» απαντήσεις):
« Muriel Pénicaud (πρώην υποργός εργασίας στην Γαλλία): «Για να λαμβάνει κανείς το μερικό επίδομα ανεργίας, θα πρέπει πλέον να εργάζεται»
«Η Muriel Pénicaud καλεί τους εργοδότες να «ανοίξουν τα τσάκρα τους» για καλύτερες προσλήψεις».
«Η Muriel Pénicaud ζητά από τους εποχιακούς του θεάματος να βρουν μια πραγματική δουλειά»
«Βουλευτής LREM (κόμμα του Μακρόν): «Ο διαλογισμός μπορεί να μειώσει τις ανισότητες στο σχολείο»
«Ο Jean-Michel Blanquer (Γάλλος υπουργός παιδείας) υπόσχεται δυο πρόσθετους διδάσκοντες τον Σεπτέμβρη, στην περιοχή του Παρισιού»
«Η κυβέρνηση ανακοινώνει την δημιουργία δεύτερου υπουργείου οικολογίας»
«Οι τυφώνες φέτος είναι τόσοι πολλοί που ο ΟΗΕ εξάντλησε όλα τα διαθέσιμα ονόματα»
«Το να κοιτάς τα όργανα της τάξης στα μάτια θα επισύρει πλέον ποινή φυλάκισης έξι μηνών»
«Απομάκρυνση μεταναστών στο Παρίσι: Ο Stanislas Guérini (Γάλλος βουλευτής με το κόμμα του Μακρόν) υπερασπίζεται τον αρχηγό της αστυνομίας: «δεν υπάρχουν στοιχεία ότι έδωσε εντολή να (τους) κάνουν τρικλοποδιές”»
«Gérald Darmanin (Γάλλος υπουργός εσωτερικών) : «Συγχαρητήρια στην εθνική χωροφυλακή που για 6η συνεχή χρονιά λαμβάνει το 1ο βραβείο σχέσεων με τους πελάτες στην κατηγορία «δημόσια υπηρεσία»»
«Aurore Bergé (βουλευτής με το κόμμα του Μακρόν): «Ένας δημοσιογράφος που ερευνά και θέτει εν αμφιβόλω την κυβέρνηση: αυτό είναι μορφή αυτονομισμού»
«Ο υπουργός δικαιοσύνης εγκαινιάζει το εφήμερο κατάστημα της Μάρκας Label PePs. Στο κατάστημα αυτό, αγοράζει κανείς υπεύθυνα και με αλληλεγγύη προϊόντα που φτιάχνονται στην φυλακή, κάτω από συνθήκες υπεύθυνες και συμπεριληπτικές (inclusive)»
«Εμμανουέλ Μακρόν: Δεν υπήρξε ποτέ επιδημία κορονοϊού στην Γαλλία»
«Εμμανουέλ Μακρόν: «Δεν υπάρχει αστυνομική βία» (1)
Πριν από λίγο καιρό, ένας χρηματιστής που είχε αποφασίσει να υπερβεί με τρόπους τουλάχιστον διασκεδαστικούς την ριζική αβεβαιότητα που παρουσιάζουν οι αγορές, ζητούσε από έναν χιμπαντζή να τραβήξει κλήρο, ή πετούσε βελάκια, για να επιλέξει τις επενδύσεις που θα έκανε. Ο καλόπιστος αναγνώστης πρέπει να παραδεχτεί πως περιορίζεται σε παρόμοιες διαδικασίες απέναντι στο παραπάνω τεστ και να αναγνωρίσει πως κι εκείνος, όπως κι όλοι μας, έχει περάσει το σημείο «Κ». Πριν από λίγο καιρό, σχετικά με το περίφημο επεισόδιο της γονικής άδειας λόγω θανάτου παιδιού, μια καρικατούρα στο Canard enchaîné (γαλλική πολιτικο-σατιρική εφημερίδα), κάτω από τον τίτλο «Η Πενικώ επέδειξε συγκράτηση», έβαζε στο στόμα της υπουργού τα παρακάτω: «Στην αρχή σκεφτόμουν να προτείνω την κατάργηση της άδειας λόγω θανάτου τέκνου, δεδομένου ότι αν το παιδί πέθανε, δεν χρειάζεται πια να ασχολείσαι μαζί του». Δεν ξέρουμε πια πόσο αξίζει η ρήση «δεν ξέρεις ποτέ πότε έχεις πιάσει πάτο» αλλά ξέρουμε πως έχει γίνει απολύτως αληθοφανές. Ξέρουμε επίσης πως αν το κουλουριστικό είναι το μείζον γεγονός της εποχής μας -και, τώρα, το λέμε σχεδόν χωρίς να γελάμε- είναι διότι τοποθετήθηκε ακριβώς πάνω στο νευραλγικό σημείο της εποχής: την ξέφρενη, χωρίς όρια, χυδαιότητα των κυβερνώντων. Η οριστική ρήξη μεταξύ μιας ολιγαρχίας που τρελάθηκε και του υπόλοιπου της κοινωνίας εκδηλώνεται πρώτα στην γλώσσα. Σίγουρα, αυτή η λεκτική απόσχιση δεν γεννήθηκε σήμερα. Εδώ και καιρό θα θέλαμε να είμαστε σε κάποια γωνιά για να «τους» ακούμε να μιλούν κεκλισμένων των θυρών στο παλάτι την Ηλυσίων (το αντίστοιχο του «Μαξίμου») -απ’όπου είχαν διαρρεύσει, κατά λάθος, οι «ξεδοντιασμένοι»- ή στην rue de Passy (κεντρικό εμπορικό δρόμο του 16ου διαμερίσματος του Παρισιού, κάτι σαν Κολωνάκι…), να ακούμε τα λεγόμενα που μια πρόσφατη κοινωνιολογική έρευνα που δυστυχώς έμεινε στην αφάνεια, είχε την ιδέα να συλλέξει.
Απόσχιση και χυδαιότητα
Το καινούριο στην εποχή του Μακρόν, που τεκμηριώνεται σε όλους τους τομείς της παρουσίας του, είναι η οριστική κατάπτωση κάθε λογοκρισίας, η συντριπτική βασιλεία των προφανών του. Έως πρόσφατα, οι αστοί κατέβαλαν μερικές προσπάθειες για να κρύψουν τα αφοδεύματα της σκέψης τους. «Χάρη» στην άνεση του start-up έθνους (έτσι ονόμασε ο Μακρόν την Γαλλία πριν τις εκλογές που τον ανέδειξαν), δεν ντρέπονται πλέον για τίποτα. Ένας βουλευτής LREM (κόμμα του Μακρόν) που τον κακομεταχειρίστηκαν λίγο στο BFM [γαλλικό αντίστοιχο του Σκάι] (δυσκολεύεται κανείς να το πιστέψει αλλά, κάποια στιγμή, όλα είναι εφικτά) σχετικά με την «ελαφρά» δυσκολία που συνεπάγεται για τους γονείς το να τηλε-εργάζονται ενώ συγχρόνως ασχολούνται με το μεγάλωμα των παιδιών κατά την διάρκεια του λοκντάουν: Ο Bruno Questel δεν καταλαβαίνει την ερώτηση, δεν βλέπει πού είναι το πρόβλημα. Ένας γνωστός τουιτεράς και περιβόητος αριστερός (ο Rachid l’Instit), κάνει πως θέλει να τον βοηθήσει: «Λυπάμαι, αλλά [ο Questel] έχει δίκιο, μπορείς να τηλε-εργάζεσαι ενώ το παιδί σου είναι στο σπίτι. Αρκεί να το αφήσεις με το υπηρετικό προσωπικό του σπιτιού και να πας στο εξοχικό σου. Είναι θέμα οργάνωσης». Ας θυμηθούμε: Πώς αναγνωρίζουμε το κουλουριστικό; Από το γεγονός ότι οι συνήθεις στρατηγικές για ν’ανοίξουν τα μάτια δεν είναι πλέον αποτελεσματικές. Ακόμη και τόνοι ειρωνείας δεν αρκούν. Μπορούμε να σπρώξουμε τα πράγματα όσο θέλουμε, δεν συμβαίνει πια τίποτε: ούτε σχόλιο, ούτε διόρθωση, ούτε καν μια ελαφρά αμηχανία, τίποτε. Απάντηση του Questel στην «λύση» του Rachid: «Ορίστε!». Αλλά «Ορίστε» πρώτου βαθμού. Κυριολεκτικό. Δηλαδή, την βρήκαμε τη λύση. Η λέξη του προφανούς σε όλη της την γύμνια. Το υπηρετικό προσωπικό, το εξοχικό: μα, επιτέλους, είναι προφανές! Χρειάζεται οργάνωση, είναι απλό.
Το πρώτο σημάδι της απόσχισης των ολιγαρχών είναι το πέρασμα των κυρίαρχων σε μιαν άλλη οικονομική ηθική, διαφορετική από αυτήν του υπόλοιπου πληθυσμού. Τότε, οι κυρίαρχοι ρυθμίζουν την συμπεριφορά τους, και κυριαρχούν πάνω στις συμπεριφορές των άλλων, βάσει ενός συστήματος ηθικών σημείων αναφοράς τελείως ετερογενών, ακόμη και αντίθετων, με αυτά των κυριαρχούμενων. Αυτό, δεν μπορεί παρά να έχει πολύ άσχημο τέλος. Εξ άλλου, τελειώνει πολύ άσχημα: το γνωρίζουμε ήδη από το θέαμα μιας άλλης ηθικής κατάπτωσης, δυικής, συμπληρωματικής προς την προηγούμενη και, στην πραγματικότητα, αυστηρά απαραίτητης για την παραμονή των κυρίαρχων: το ηθικό ναυάγιο της αστυνομίας της οποίας η παρέμβαση έχει γίνει νευραλγικής σημασίας για το καθεστώς. Όταν ο Yves Lefebvre, εθνικός γραμματέας της συνδικαλιστικής μονάδας της αστυνομίας SGP-FO σχολιάζει στο κανάλι CNews τον ακρωτηριασμό ενός Κίτρινου Γιλέκου του οποίου το χέρι μόλις κόπηκε από μια χειροβομβίδα, με ένα «Είναι πολύ ωμό αλλά καλά να πάθει», βρισκόμαστε σε ένα κουλουριστικό σύμπαν, αλλά σε μια από τις περιοχές του που προκαλεί ελάχιστα το γέλιο. Ως προς το αντικείμενο και την εκφορά του λόγου, πρόκειται τυπικά για την ίδια ηθική απορρύθμιση, την ίδια χυδαιότητα με αυτήν του βουλευτή Questel ή της υπουργού Pénicaud, και πλέον, αυτά συνοδεύουν υποχρεωτικά το ένα το άλλο.
Συμπτώματα της οργανικής κρίσης
Ένας από εκείνους που δεν θα είχαν ξεγελαστεί από την αφενός απίστευτη κι αφετέρου φοβερή «φόδρα» του κουλουριστικού ως τελικό στάδιο ενός καθεστώτος σε κρίση, είναι ο Γκράμσι. Φυσικά, δεν μπορούσε να προβλέψει ότι θα επικαλούνταν κανείς το άνοιγμα των τσάκρα στο όνομα της απασχόλησης, τον διαλογισμό για την μείωση των σχολικών ανισοτήτων ή το βραβείο της σχέσης με την πελατεία για την χωροφυλακή. Αυτά τα στολίδια όμως δεν είναι παρά χαρακτηριστικά εποχής που συμβαδίζουν με μια κατάσταση πολύ πιο θεμελιώδη της οποίας ο ίδιος έδωσε την έννοια: την οργανική κρίση. Απλός ορισμός: οργανική κρίση έχουμε όταν, στον όροφο της εξουσίας, όλα πάνε κατά διαόλου.
Διότι, μεταξύ των «νοσηρών φαινομένων» που, σύμφωνα με την γνωστή διατύπωση του Γκράμσι, αφθονούν κατά το διάστημα εκείνο όπου το παλιό αργεί να πεθάνει και το νέο αργεί να εμφανιστεί, πρέπει να υπολογίσει κανείς την εμφάνιση προσωπικοτήτων ενός πρωτόγνωρου τύπου, απελευθερωμένων από τους κώδικες και τα πρότυπα που ίσχυαν μέχρι τότε και των οποίων η κυριαρχία χαλαρώνει μαζί με την διάλυση της παλαιάς τάξης. Η οργανική κρίση είναι η στιγμή εκείνη όπου ξαναγίνεται θεμιτό να θέσει κανείς το ερώτημα, που κανονικά είναι εξοβελιστέο, της ψυχικής προσωπικότητας, ακόμη ακόμη και της ψυχοπαθολογικής δομής των ηγετών, σε συνάρτηση με το γεγονός ότι η κατακρήμνιση των παλιών προτύπων, κυριολεκτικά, απορρυθμίζει τις συμπεριφορές τους κι αφήνει ελεύθερες τις ορμές τους. Έτσι, η οργανική κρίση αναδιοργανώνει βαθιά τα δεδομένα της πολιτικής επιλογής: αρχίζει να προωθεί τους απορυθμισμένους. Τότε, ανοίγει η εποχή των παλαβών. Ο Σαρκοζί υπήρξε ο πρώτος εξ αυτών – εξαρθρωμένο σώμα και γλώσσα, μόνιμος εκνευρισμός. Αν ο Ολλάντ, ο οποίος εκλέχτηκε με την υπόσχεση της «φυσιολογικότητας», ήταν σαν μια στραβή κρέμα καραμελέ, ο Βαλς προσφέρθηκε να διατηρήσει την συνέχεια του παράφρονα, με αποτελέσματα τουλάχιστον επουσιώδη, αφού του οφείλουμε την μάλλον μόνιμη εγκατάσταση ενός νέου τομέα στο πολιτικό τοπίο: την αριστερά της άκρας δεξιάς.
Πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως ο Μακρόν είναι από άλλη στόφα. Ελλείψει τεχνικής ανάλυσης, εξοπλισμένης με τις κατάλληλες κατηγορίες – ανάλυση που είναι επείγον να προτείνουν οι ειδικοί – μένουμε με την κοινή αίσθηση, ιδιαίτερη ασφαλή όμως, ότι ο Μακρόν είναι τρελός για δέσιμο. Δεν είναι τόσο η μεγαλομανία του, που είναι μια σχεδόν καλοήθης παθολογία σε αυτό το επίπεδο της πολιτικής, όσο η σχέση του με τις λέξεις που δεν παύει να προδίνει την ψυχική του απορρύθμιση. Κι αυτή είναι η διαίσθηση του κουλουριστικού – του οποίου η ουσιώδης μη διαφοροποίηση: είναι πραγματικό; είναι πλάκα; – μοιάζει με την ηχώ της ψυχικής μη διαφοροποίησης μεταξύ πραγματικότητας και φαντασμαγορίας των λέξεων στην οποία ο Μακρόν έχει εγκατασταθεί. Μες στο κεφάλι του Μακρόν, πράγματι, είναι δυνατόν να επικαλείσαι τις «ευτυχισμένες μέρες» ΚΑΙ να ξαναφέρνεις στο προσκήνιο το τέλος των συντάξεων, να αποθεώνεις το νοσηλευτικό προσωπικό ΚΑΙ να συνεχίζεις να καταργείς κλίνες (ΚΑΙ να τους σέρνεις στην δικαιοσύνη, όπως την νοσοκόμα που περιορίστηκε στο κωλοδάχτυλο για να εκφράσει την αηδία της απέναντι σ’αυτήν την προστυχιά), να υπόσχεσαι την ευγνωμοσύνη του έθνους σε «εκείνους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή» ΚΑΙ να τους ετοιμάζεις σφαγή στον γαλλικό ΟΑΕΔ (για να μην αναφερθούμε στο μπόνους που δεν θα έρθει ποτέ), να διατηρείς μόνο ένα τρίτο των μέτρων που πρότεινε η συνέλευση των πολιτών για το κλίμα ΚΑΙ να έχεις ορκιστεί να τα μεταγράψεις όλα.
Σε αυτόν τον κόσμο όπου όλα γίνονται εφικτά είναι που το κουλουριστικό γίνεται εφικτό. Αν η κριτική της κουλουριστικής λογικής έπρεπε να επεκταθεί κατά την έννοια του Καντ, δηλαδή, κατά την έννοια της διερεύνησης των συνθηκών των δυνατοτήτων, ορίστε! Δηλώνουμε αθώοι: στην αρχή, επρόκειτο περί παρωδίας του πολιτικού που, ως τέτοια, καλούσε την παρωδία της φιλοσοφίας. Όμως, η πρώτη παρωδία είναι τόσο πραγματική που η δεύτερη, όπως και να’χει, γίνεται με την σειρά της παρωδία. Κι αυτό όχι χωρίς συνέπειες – αλλά, ποιος ξέρει, ίσως σωτήριες συνέπειες – εφόσον το κουλουριστικό, σοβαρά εκλαμβανόμενο σε φιλοσοφικό επίπεδο, έχει τουλάχιστον το προτέρημα να δείχνει αυτό που μένει από την «δημοκρατία» όταν οι σχέσεις μεταξύ των λέξεων και της πραγματικότητας έχουν αποδιαρθρωθεί σε τέτοιο βαθμό και, μαζί της, η ίδια η δυνατότητα συζήτησης. Όπως ο πυγμάχος Christophe Dettinger (που επιτέθηκε με μπουνιές σε αστυνομικούς που επιτίθεντο σε Κίτρινα Γιλέκα), η νοσοκόμα Farida είναι άξια θαυμασμού: μας δείχνει την μοναδική μορφή που μπορεί να λάβει η «συζήτηση» σε μια εποχή όπου οι όροι δυνατότητας της «συζήτησης» έχουν καταστραφεί συστηματικά, κουλουριστικά. Δεν μπορείς αξιοπρεπώς να δώσεις στον κόσμο την εντολή να «συζητήσει» όταν εσύ ο ίδιος έχεις οργανώσεις την κατάλυση των εννοιών.
Καταρρεύσεις της ηγεμονικής γλώσσας
Πάντως, ο Γκράμσι είναι αυτός που απαντά στον Καντ – θα το πούμε, με προθέσεις κάπως πονηρές: το καλύτερο που διαθέτει ο υλισμός είναι η ιστορικοποίηση του υπερβατικού (3). Ο όρος εφικτότητας του κουλουριστικού είναι η οργανική κρίση. Αλλά ο ορισμός μέσω του «κατά διαόλου» ήταν ολίγον περιορισμένος. Οργανική κρίση υπάρχει όταν οι πολιτικοί και συμβολικοί θεσμοί δεν καταφέρνουν πια να «αναλάβουν» τις κοινωνικές εντάσεις ενός ξέφρενου καπιταλισμού. Ό,τι το συνεκτικό υπήρχε όφειλε πολλά στην δουλειά πολιτικών συμβιβασμών, θεσμικής σταθεροποίησης και στην ιδεολογική δουλειά: κρατάς τους κυριαρχούμενους ήσυχους κάνοντάς τους πολιτικές υποσχέσεις και διηγούμενός τους (ιδεολογικές) ιστορίες. Εν ολίγοις, με κυρίως φανταστικά μέσα, τα οποία βεβαίως λειτουργούν μέσα σε θεσμούς (κοινοβούλιο, παιδεία, ΜΜΕ, πολιτισμός, κλπ.), τα οποία ο Γκράμσι συγκέντρωσε στην κατηγορία της ηγεμονίας. Ενδιάμεση ανάμεσα στην ιδεολογία του Μαρξ και στο habitus του Bourdieu, η ηγεμονία συγκεντρώνει τα συμβολικά, θεσμικά και πολιτικά μέσα που βάζουν μέσα στο κεφάλι των κυριαρχούμενων μια εικόνα του κόσμου σύμφωνη με αυτήν των κυρίαρχων – και επιτρέπουν να υπάρξει μια αξιοθαύμαστη οικονομία της καταστολής για να κρατιούνται οι κυριαρχούμενοι στον «ίσιο δρόμο».
Το ηγεμονικό έργο είναι λοιπόν, πρώτ’απ’όλα, ένα έργο λόγου, ένα έργο πάνω στους τρόπους με τους οποίους μπορείς να δεις τα πράγματα, ένα έργο που υλοποιείται με και μέσω διατυπώσεων του λόγου. Είναι, συνεπώς, υπόθεση γλώσσας. Δεν υπάρχει ηγεμονία χωρίς ηγεμονική γλώσσα – που αναμασούν πολιτικοί, τεχνοκράτες, ειδικοί, εκδότες, απλοί δημοσιογράφοι που δεν ξέρουν τί λένε αλλά το λένε με φυσικότητα τέτοια που αποτελεί την καλύτερη εγγύηση πως αυτό που λένε είναι προφανές. Στην σημερινή ηγεμονική γλώσσα, ένα πρόσφατο λογοτεχνικό έργο έδωσε την ακριβέστερη ονομασία της: την LCN, με τον τρόπο του Klemperer, και για τους ίδιους «λατινικούς» λόγους με τον Klemperer, Lingua Capitalismi Neoliberalis– η Γλώσσα του Νεοφιλελεύθερου Καπιταλισμού. Όπως όλες οι γλώσσες της εξουσίας, είναι μια εκφυλισμένη γλώσσα: φτωχός μεταφορικός λόγος, φτωχές λέξεις, αυτόματα τμήματα λόγου. «Πρέπει να απελευθερώσουμε τις ενέργειες», «δεν μπορούμε να αφήσουμε το χρέος στα παιδιά μας», «οι δαπάνες συνθλίβουν τους επιχειρηματίες», «πρέπει να κρατήσουμε τα ταλέντα στη χώρα μας», «οι επιχειρήσεις δημιουργούν τις θέσεις απασχόλησης», «έχουμε πρόβλημα ανταγωνιστικότητας», «έχουμε πρόβλημα ευελιξίας», «έχουμε πρόβλημα ευκινησίας». Είναι η γλώσσα των διευθύνσεων ανθρώπινων πόρων και του BFM (ή του Σκάι, επί το ελληνικότερον), των ανώτατων κρατικών στελεχών, του Συνδέσμου Εργοδοτών, της μετριοπαθούς δεξιάς και της έξυπνης αριστεράς, του τύπου της αριστεράς της δεξιάς του οποίου μεγάλο μέρος των τίτλων συνεχίζει να εξάρει την σύνθεση.
Το να χρησιμοποιεί μια κυβέρνηση διεύθυνσης ανθρώπινων πόρων την γλώσσα των διευθύνσεων ανθρώπινων πόρων είναι μες στα πλαίσια της τάξης πραγμάτων.
Ο μακρονισμός δεν μπορούσε να χρησιμοποιεί διαφορετική γλώσσα. Με την διαφορά ότι ο μακρονισμός την έφτασε σε τέτοιο σημείο παραλογισμού, τόσο από δική του κίνηση όσο και κάτω από την πίεση των αναγκαιοτήτων της στιγμής: τις αναγκαιότητες της οργανικής κρίσης, για την ακρίβεια. Και το φαινόμενο σημαδεύεται πρώτα από το γεγονός ότι τα «ηγεμονικά προφανή» που, έως τώρα, μετέφερε ήρεμα η LCN αρχίζουν να εκτροχιάζονται. Έχουμε όλη την καλή διάθεση να δώσουμε χρόνο στον πλούτο να ρέει προς τα κάτω (trickle down economy), αλλά, τελικά, όχι, δεν θέλουμε. Θέλουμε ο μακρονισμός να είναι ένας προοδευτισμός, αλλά, όχι, τελικά δεν είναι παρά μια πάλη των τάξεων. Θέλουμε την ρήξη, αλλά, όχι, τελικά δεν θέλουμε, γιατί είναι μπαχαλάκηδες. Όταν ο πληθυσμός αρχίζει να μην καταπίνει αυτές τις γλωσσικές κομπίνες, τότε υπάρχει κίνδυνος στο ηγεμονικό σπίτι. Κι ανάγκη ανανέωσης των σχημάτων λόγου, των μορφών των δηλώσεων. Αλλά, αυτό το συνονθύλευμα ηλιθίων που επιμένει να θέλει να το αποκαλούν «ελίτ» (ή «άριστοι», επί το ελληνικότερον) δεν έχει το παραμικρό πνευματικό μέσο πέρα από το να ξαναλέει τα ίδια πράγματα σε χειρότερη έκδοση – με τρόπο πιο «επίκαιρο» (το «startup» έθνος του Μακρόν ή η Ελλάδα 2.0, επί το ελληνικότερον), πιο χονδροειδή, πιο βυθισμένο στα πρωτογενή προφανή (το «Ορίστε!» που αναφέραμε παραπάνω). Τότε, μοιραία, πιο τεράστια, σε πιο γελοία μορφή: σε αυτήν του κουλουριστικού.
Αρχίζουμε πλέον να προσδιορίζουμε την έννοια του κουλουριστικού: το κουλουριστικό είναι η κατάρρευση της ηγεμονικής γλώσσας του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού (η LCN) που βρίσκεται σε κατάσταση οργανικής κρίσης. Αναμφίβολα, η έννοια του κουλουριστικού είναι πολύ λιγότερο αστεία από το ίδιο το κουλουριστικό. Αληθεύει όμως επίσης το γεγονός ότι, καθώς υποσκάπτεται όπως και το υπόλοιπο της κοινωνίας, όλη η φιλοσοφία κλήθηκε να μελετήσει το κουλουριστικό φαινόμενο κι ότι είναι πλέον αμέτρητοι οι τίτλοι που θα μπορούσαμε να δώσουμε σε αυτήν την μελέτη: Απολογία του Κουλουριού, Μετακουλουριστικοί διαλογισμοί, Κουλουρο-πολιτική πραγματεία, Συμβολή στην κριτική της κουλουρισιτκής οικονομίας, ο Κόσμος ως χυδαιότητα και ως κουλουριστικοποίηση – κι ενδεχομένως, άλλοι πολλοί τίτλοι. Ο μακρονισμός είναι ένας κουλουρισμός.
Frédéric Lordon
1 Λύση του τεστ με Κ για Κουλούρι και Π για πραγματικότητα: 1-Κ, 2 -Π, 3-Κ, 4-Π, 5-Κ, 6-Κ, 7-Π, 8-Κ, 9-Π, 10-Π, 11-Κ, 12-Π, 13-Κ, 14-Π. 3 Ο Καντ ονόμαζε «υπερβατικό» αυτό που έχει να κάνει με τους όρους εφικτότητας της άσκησης της λογικής. Θέτει όμως αυτούς τους όρους εφικτότητας μέσα στην «κατοχή», που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο πνεύμα, ενός αριθμού κατηγοριών (αναγκαιότητα, ενδεχόμενο, αιτιώδης σχέση, κλπ. – υπάρχουν δώδεκα), ένα είδος τυπικών προαπαιτούμενων που μπαίνουν σε λειτουργία σε κάθε πράξη γνώσης. Από την ίδια την φύση τους, οι κατηγορίες αυτές δίνουν στο υπερβατικό ένα χαρακτήρα ιδεαλισμού. Διατηρώντας την ιδέα ότι υπάρχουν όντως «πλαίσια» ή «σχήματα» που προηγούνται της δραστηριότητας της γνώσης, οι κοινωνικές επιστήμες (τουλάχιστον, ορισμένα από τα ρεύματά τους) αρνήθηκαν να τις τοποθετήσουν σε έναν ουρανό ιδεαλισμού και αναζήτησαν την προέλευσή τους μέσα στις ίδιες τις κοινωνίες. Από τον Marx στον Bourdieu, περνώντας απο τους Durkheim, Mauss ή Foucault, οι κοινωνικές επιστήμες εργάστηκαν λοιπόν για να «ιστορικοποιήσουν» και να «αφαιρέσουν τον οικουμενικό χαρακτήρα» του υπερβατικού – να το ξαναφέρουν στην γη για να το καταστήσουν κάτι που παράγεται από τους ανθρώπους που ζουν σε κοινωνία.
(Πολύ σύντομη μετάφραση από μένα των βασικών στοιχείων της συνέντευξης του Gill Devers, Βέλγου Δικηγόρου)
Η δίωξη του Ισραήλ για το έγκλημα της γενοκτονίας είναι η νομική ενέργεια που όσοι στηρίζουν τον πληθυσμό της Γάζας περιμένουν με ανυπομονησία, εφόσον έχει πλέον γίνει προφανές ότι οι μαζικοί βομβαρδισμοί κατά του λαού αποτελούν απλά και ξεκάθαρα γενοκτονική επιχείρηση. Ο δικηγόρος Gill Devers, ενεργός εδώ και πολλά χρόνια για την υπεράσπιση του παλαιστινιακού λαού αποφάσισε να αναλάβει την δράση αυτή σε συνεργασία με συναδέλφους του από διάφορες χώρες του κόσμου. Θα καταθέσει την αγωγή αυτή τον Νοέμβρη ενώπιον του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Τον συναντούμε για να μας μιλήσει σχετικά με την πρωτοβουλία αυτή που έχει ως στόχο να ξαναφέρει το διεθνές δίκαιο στο προσκήνιο και να υπενθυμίσει ότι το Ισραήλ δεν μπορεί να σφαγιάζει έναν πληθυσμό ο οποίος βρίσκεται εξ ολοκλήρου στο έλεός του, χωρίς να κινδυνεύει να υποστεί κάποια μέρα τις συνέπειες.
Ερ.: Θα μπορούσατε να μας πείτε περισσότερα σχετικά με την πρωτοβουλία αυτή; Σας έχουν εξουσιοδοτήσει οργανώσεις οικογενειών των θυμάτων;
Απ.: είναι παλιά ιστορία, το γραφείο μου έχει πολλούς δεσμούς που σχετίζονται με το παλαιστινιακό ζήτημα και δέχτηκα πολλά ερωτήματα σχετικά με το τι μπορούμε να κάνουμε, πέρα από τις πρωτοβουλίες του κόσμου, αν υπάρχει κάτι που να μπορεί να γίνει σε νομικό επίπεδο και προφανώς η απάντηση είναι ναι, εφόσον υπάρχει μια δικαιοδοσία για τον παλαιστινιακό λαό, κι αυτός είναι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο που έχει αναγνωρίσει την Παλαιστίνη ως κράτος. Δεν το γνωρίζουμε, όμως υπάρχει απόφαση της 1ης Φεβρουαρίου 2021 που λέει πως η Παλαιστίνη είναι κράτος και είναι κυρίαρχο στην Δυτική Όχθη, στην Γάζα και στην Ιερουσαλήμ. Αυτό σημαίνει πως το Δικαστήριο έχει ήδη καταδικάσει τον εποικισμό και είναι μια εξαιρετική οργάνωση. Φυσικά, οι εργασίες του δεν είναι απλές και το αντιλαμβανόμαστε: μια αρχή αυτού του επιπέδου, με όλα τα διακυβεύματα γύρω από αυτήν, αλλά υπάρχει πρόοδος.
Πήραμε λοιπόν αυτήν την πρωτοβουλία, ενόψει και των όσων βλέπουμε στα γαλλικά ΜΜΕ, όπου ο όρος «Γενοκτονία» φαίνεται να αμφισβητείται. Κι όμως, αυτός ο όρος έχει νομική βάση, έναντι του διεθνούς δικαίου.
Είναι μια λέξη που έχει ακουστεί συχνά σε σχέση με το παλαιστινιακό ζήτημα και, προσωπικά, ως δικηγόρος, με την επαγγελματική μου γνώση, και γνωρίζοντας την νομολογία, εκτιμούσα πάντα ότι δεν ήταν ο κατάλληλος. Όμως, αυτό που συμβαίνει από τις 9 Οκτωβρίου είναι διαφορετικό.
Η καταγγελία βασίζεται στο άρθρο 6, την γενοκτονία. Πρέπει να προσέξουμε ότι αυτό που μετρά δεν είναι οι προσωπικές αντιλήψεις μας, ούτε η φιλοσοφία μας, ούτε η εικόνα που έχουμε του τι είναι γενοκτονία. Υπάρχουν νομικοί ορισμοί που απορρέουν από την Διεθνή Σύμβαση για την πρόληψη της γενοκτονίας, ορισμοί που υιοθέτησε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στον κανονισμό του, και που, προπάντων, βασίζονται σε στέρεη νομολογία του Δικαστηρίου μετά την Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα. Έρχομαι λοιπόν με μια νομική ανάγνωση πολύ ακριβή. Η δυσκολία έγκειται στο ότι ο κόσμος φαντάζεται πως γενοκτονία συνδέεται με τη μαζική δολοφονία, με τη φυσική καταστροφή των προσώπων. Αυτό όμως είναι μόνον η πρώτη «επιλογή» της γενοκτονίας. Υπάρχουν όμως πέντε. Εμείς κρατούμε προπάντων τις άλλες δυο που είναι πολύ κοντά. Είναι μια αποδυνάμωση των προσώπων και μια άρνηση των προσώπων, που τα θέτει σε μια συνολική κατάσταση καταστροφής, ως λαό, αλλά ακόμη κι ως ομάδα. Στην περίπτωσή μας, μιλάμε για την «ομάδα» της Γάζας.
Το Δικαστήριο, για την υπόθεση της Γιουγκοσλαβίας, είχε αποφανθεί σε θέματα όπως η στέρηση τροφής, η στέρηση φαρμάκων, οι επιθέσεις κατά νοσοκομείων, η αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμού, η καταστροφή των σπιτιών…
Η προσέγγισή μας είναι νομική (με την έννοια της τήρησης των νόμων) και γι’αυτό και συναντά μεγάλη επιτυχία και προσοχή μεταξύ του νομικού κόσμου και των επαγγελματιών του δικαίου. Δεν είμαστε σε μια κίνηση «αναθέματος», ούτε και συμμετέχουμε στον πλειστηριασμό νομικίστικων όρων και διατυπώσεων που ακούμε στις τηλεοράσεις. Δεν είμαστε καν εδώ για να κατηγορήσουμε: ο Εισαγγελέας απαγγέλει κατηγορίες. Δεν είμαστε εδώ για να πούμε ότι μια τάδε ομάδα ή ένας δείνα στρατός είναι τρομοκράτες, δεν χαρακτηρίζουμε πρόσωπα αλλά γεγονότα.
Είμαστε άνθρωποι που το μυαλό τους λειτουργεί και λέμε πως εδώ προφανώς υπάρχει έδαφος για καταγγελία και για στήριξη των επιχειρημάτων μας, διότι υπάρχουν στοιχεία γενοκτονίας, λόγω της έντασης του φυσικού και του ψυχικού πόνου που επιβάλλεται σε έναν πληθυσμό, κι οι δικαστές είναι αυτοί που θα αποφανθούν.
Δεν αναμένουμε θεαματικό και άμεσο αποτέλεσμα, εννοείται, αλλά τα αποτελέσματα είναι ήδη ορατά με την σημαντική απήχηση που έχει η πρωτοβουλία μας. Συνεργαζόμαστε με το σύνολο των δικηγορικών συλλόγων της Αλγερίας, του Μαρόκου, της Τυνησίας, της Ιορδανίας και των περισσότερων χωρών του κόσμου.
Η καταγγελία μας στοχεύει το θέμα της γενοκτονίας επειδή έχουμε ένα νέο στοιχείο: την απανθρωποποίηση, την άρνηση της ανθρώπινης ιδιότητας, και την θέληση εκτοπισμού του πληθυσμού αυτού. Δεν υπάρχει κανένα στρατιωτικό ούτε και πολιτικό σχέδιο πέρα από το να σκοτώσουν όσο το δυνατόν περισσότερους για να φύγουν οι υπόλοιποι.
Υπάρχουν εγκλήματα πολέμου. Υπάρχει μια στρατιωτική δύναμη κατοχής, δηλαδή, που δεν έχει καμιά δουλειά εκεί, και, βάσει των Συνθηκών τις Γενεύης, η δύναμη αυτή οφείλει να προστατέψει τον πληθυσμό, και όχι μόνο δεν τον προστατεύει, αλλά έχει εφαρμόσει αποκλεισμό εδώ και τόσα χρόνια, για να τιμωρήσει δημοκρατικές εκλογές που έβγαλαν νικήτρια την Χαμάς. Ο αποκλεισμός αυτός έχει άμεσες συνέπειες στην ζωή των ανθρώπων, φοβερές συνέπειες για την υγεία τους, τη ζωή τους.
Η καταγγελία αυτή λοιπόν δεν θα επιτρέψει δυστυχώς να μπει τέλος από τη μια μέρα στην άλλη στη σφαγή που διαπράττει το Ισραήλ. Έχει όμως την αξία της διότι υπενθυμίζει στους κυβερνώντες ότι υπάρχει κάτι που ονομάζεται Διεθνές Δίκαιο και ότι, στηρίζοντας άνευ όρων ένα εγκληματικό κράτος, μπορεί να βρεθούν και οι ίδιοι μια μέρα κατηγορούμενοι ως συνεργοί εγκλημάτων γενοκτονίας.
Μια συνέντευξη με τον Marc Endeweld, Γάλλο ερευνητή δημοσιογράφο, σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία και το παρασκήνιο που ελάχιστα αναλύεται: ενεργειακό, πυρηνικά όπλα και ενέργεια, σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας…
(Μετάφραση δική μου, βάσει της συνέντευξης που δημοσιεύτηκε στο YouTube)
Το καλοκαίρι περνά, τα δάση καίγονται και οι στείρες διαφωνίες συσσωρεύονται. Σχεδόν ξεχνάμε ότι, σε απόσταση μικρότερη από 2000 χιλιόμετρα από δω, τα όπλα ηχούν στην Ουκρανία. Πριν πέντε μήνες, η Ρωσία εισέβαλε στην γειτονική της Ουκρανία. Ένας πόλεμος διαδραματίζεται ανοιχτά στο ευρωπαϊκό έδαφος. Ο ήχος των κανονιών δεν είναι πια μια μακρινή υπόθεση. Ο πόλεμος έχει πλέον εγκατασταθεί, κοντινός, ακόμη κι αν τα μεγάλα ΜΜΕ έχουν πλέον αποστρέψει τις κάμερές τους. Αν η συγκίνηση ήταν έντονη στην αρχή αυτής της σύγκρουσης, λίγοι διερωτήθηκαν σχετικά με τα βαθύτερα αίτια της εισβολής στην Ουκρανία. Γι’αυτό, το μικρό βιβλίο που μόλις δημοσίευσε ο Marc Endeweld στις εκδόσεις seuil είναι τόσο πολύτιμο. Το βιβλίο φέρει τον τίτλο Guerres cachées, les dessous du conflit russo-ukrainien (Κρυφοί πόλεμοι, τα παρασκήνια της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης). Έχει γραφτεί από έναν δημοσιογράφο ερευνητή που θεωρείται ένας από τους καλύτερους ειδικούς του Μακρόν. Αλλά, ο Marc Endeweld έχει πολλά ταλέντα, καθώς αναλύει σε βάθος αυτήν την διεθνή σκακιέρα όπου οι μεγάλες δυνάμεις ανταποδίδουν κάθε χτύπημα. Πίσω από τις επίσημες ανακοινώσεις, ποια είναι τα μυστικά ελατήρια και οι ανομολόγητοι στόχοι της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης; Ο Marc μας αποκαλύπτει το βυθισμένο τμήμα του παγόβουνου.
Κάτι για το οποίο μιλά πολύ καλά στην αρχή του βιβλίου σου είναι το σάστισμα των ευρωπαίων ηγετών όταν ο Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία, τέλη Φεβρουαρίου. Είναι σαν οι ευρωπαίοι, έως το τέλος, να μην είχαν πιστέψει ότι θα συνέβαινε αυτό, ότι ο Πούτιν ήταν ικανός να εισβάλει στην Ουκρανία.
Ναι. Πρέπει να ξαναβρεθούμε στο πλαίσιο του Φεβρουαρίου. Πράγματι, οι περισσότεροι διπλωμάτες, οι περισσότεροι ευρωπαίοι ηγέτες, δεν πίστευαν ότι ο Πούτιν θα έφτανε σε αυτό το άκρο. Αυτή ήταν εξ άλλου και η ανάλυση των γαλλικών υπηρεσιών πληροφοριών, ειδικότερα. Πραγματικά, γιατί δεν το πίστευαν; Διότι, εν ολίγοις, αν δούμε την κατάσταση όπως ήταν στην Γαλλία, περιόριζαν την σύγκρουση μόνο στο θέμα του Ντόνμπας. Τότε, εξ άλλου, ο Μακρόν προσπαθεί να πείσει τον Ζελένσκι να διαμορφώσει άλλη θέση σχετικά με τον φάκελο «Ντόνμπας» και δεν φαντάζεται ότι ο Πούτιν μπορεί να κηρύξει ολικό πόλεμο στο σύνολο της ουκρανικής επικράτειας. Αυτό που δημιούργησε αυτό το σάστισμα είναι και η επίθεση κατά του Κιέβου. Οι επιθέσεις από την Λευκορωσία επίσης αποτέλεσαν και πάλι έκπληξη για τους ευρωπαίους ηγέτες. Ξέρουμε πως οι αμερικανικές υπηρεσίες είχαν διαρρεύσει ευρέως στον διεθνή Τύπο στοιχεία περί επικείμενης επίθεσης, και οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν πίστευαν ότι θα επρόκειτο περί τόσο μεγάλης επίθεσης. Αυτό που εξηγώ στο βιβλίο μου είναι πως οι πολεμικοί στόχοι του Πούτιν είναι πολλαπλοί και δεν περιορίζονται στο θέμα του Ντόνμπας, δεν μπορούν να περιοριστούν μόνο σε ένα εδαφικό θέμα, σαν να επρόκειτο περί ενός ιμπεριαλιστικού πολέμου του 19ου αιώνα. Φυσικά και υπάρχει θέμα κέρδους εδαφών. Αλλά υπάρχουν θέματα που προσεγγίζω στο βιβλίο μου, θέματα ενέργειας, ενεργειακών πόρων, καθώς και θέματα εξάρτησης που ο Πούτιν θέλει να συνεχίσει να υπάρχει, σε σχέση με την Ουκρανία. Πρόκειται για στοιχεία που οι Γάλλοι, εννοώ ο Μακρόν, η διπλωματική ομάδα του Ελυζέ, μάλλον έβαλαν στην άκρη, καθώς επικέντρωσαν τις διπλωματικές προσπάθειές τους στην εφαρμογή των συμφωνιών του Μινσκ που υπογράφτηκαν μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, το 2014. Αυτό που αποδεικνύω, σημείο προς σημείο, είναι πως, στην πραγματικότητα, δεν είναι εκεί που η γαλλική διπλωματία, ο Μακρόν, έπρεπε να επικεντρωθούν. Είναι όμως ενδιαφέρον ότι ο Μακρόν προσπάθησε να γίνει διαμεσολαβητής, να αποφύγει την σύγκρουση. Πράγματι, το 2017, είχε προσεγγίσει σε μεγάλο βαθμό τον Πούτιν. Τον είχε δεχθεί στις Βερσαλλίες με μεγάλη επισημότητα. Τί δεν πήγε καλά, τελικά, και δεν ευοδώθηκε αυτή η γαλλική προσπάθεια αποφυγής της σύγκρουσης; Θα το εξηγήσω εν συντομία.
Στο προηγούμενο βιβλίο μου, που δημοσιεύτηκε ακριβώς πριν τον πόλεμο, μιλώ για την σύγκρουση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, της Κίνας, των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είχα ήδη ερευνήσει το θέμα του φυσικού αερίου, είχα ήδη ερευνήσει την διπλωματία του Μακρόν, τα αποτέλεσματά της, τις συνέπειές της, τις αποτυχίες της, και είχα επικεντρώσει στην προσπάθεια του Μακρόν, από το 2010 και αυτού που ονόμαζε «αποκατάσταση του διαλόγου με τον Βλαντιμίρ Πούτιν». Σημείωνα ήδη, τότε, τις πολλές αποτυχίες του Μακρόν, από διπλωματικής πλευράς, συμπεριλαμβανομένου του ρωσικού θέματος. Επανήλθα όμως, ως ερευνητής, όταν η ένταση ανέβηκε τον Φεβρουάριο και όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος. Τότε, σκεφτόμουν ότι ήταν ούτως ή άλλως δύσκολο για τον Μακρόν να διατηρήσει την ειρήνη. Πρώτον, διότι η Γαλλία δεν σημαίνει πια και πολλά στην κοινωνία των εθνών και, δεύτερον, επειδή οι Ρώσοι, εδώ και πολύ καιρό και παρά τις ας πούμε προσπάθειες του Μακρόν, έτρεφαν λίγη εκτίμηση προς τον Μακρόν, δεν τον αντιμετώπιζαν αναγκαστικά πολύ σοβαρά. Εξ άλλου, υπάρχει ένα ρήμα που χρησιμοποιήθηκε τόσο από τους Ρώσους όσο και από τους Ουκρανούς, όσο περνούσαν οι μέρες. Είναι το ρήμα «μακρονίζειν», δηλαδή, το να μιλάς χωρίς να λες τίποτα, το να μιλάς χωρίς να έχεις και πολλά αποτελέσματα. Είναι πολύ ενδιαφέρον που τα δυο μέρη της σύγκρουσης έχουν την ίδια αίσθηση σχετικά με τον Μακρόν.
Αντιλήφθηκα όμως ότι ο Μακρόν είχε πετύχει ορισμένα πράγματα από τον Ζελένσκι, ειδικότερα στα πλαίσια της εφαρμογής των περίφημων συμφωνιών του Μινσκ. Έτσι, ο Μακρόν τηλεφωνεί στον Πούτιν, τέσσερις μέρες πριν τον πόλεμο, λέγοντας ότι πέτυχε το τάδε από τον Ζελένσκι σε σχέση με τις συμφωνίες του Μινσκ, του 2014, μετά το δημοψήφισμα στην Κριμαία, την αποσταθεροποίηση του Ντόνμπας, και αναφέρει ένα σωρό στοιχεία σχετικά με την προστασία των ρωσόφωνων μειονοτήτων του Ντόνμπας αλλά και τις ρωσικές δεσμεύσεις σχετικά με το Ντόνμπας. Στην πραγματικότητα, Ουκρανοί και Ρώσοι δεν εφάρμοσαν ποτέ αληθινά τις συμφωνίες του Μινσκ με τις οποίες συνδέονται Γάλλοι και Γερμανοί ως χώρες εγγυήτριες της εφαρμογής των συμφωνιών αυτών. Όμως, στην πραγματικότητα, αυτά που διακυβεύονταν δεν είχαν να κάνουν με τις συμφωνίες αυτές, ούτε σήμερα, ούτε τον Φεβρουάριο. Έτσι, ο Μακρόν πετυχαίνει ορισμένα πράγματα από τον Ζελένσκι, προσπαθεί «να πείσει τον Πούτιν ότι, εν ολίγοις, δεν χρειάζεται να κηρύξει πόλεμο διότι υπάρχει πρόοδος ως προς τις συμφωνίες του Μινσκ». Σύμφωνα λοιπόν με τις πληροφορίες που είχα και που επιβεβαιώθηκαν, ο Μακρόν και η γαλλική διπλωματία είχαν στα χέρια τους τα λάθος χαρτιά. Γιατί; Διότι, για να κατανοήσουμε το αντικείμενο των εντάσεων μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών, ειδικότερα το 2022 και ειδικότερα τον Φεβρουάριο του 2022, πρέπει να πάμε λίγο πίσω, σε αυτό που ονομάστηκε «μνημόνιο της Βουδαπέστης», το 1994, και το οποίο ελάχιστα υπενθυμίζουν οι σχολιαστές στην Γαλλία και είναι ουσιώδες για να αναλυθεί η κατάσταση. Το υπενθυμίζω εν συντομία: το μνημόνιο της Βουδαπέστης 1994 ήταν η απόφαση που πήραν οι Ουκρανοί να στείλουν πίσω 1900 πυρηνικές κεφαλές που βρίσκονταν στην ουκρανική επικράτεια και ήταν κληρονομιά της Σοβιετικής Ένωσης. Αποφάσισαν να τις στείλουν πίσω στην Μόσχα. Οι Ρώσοι ήταν οι μόνοι που διέθεταν τους κωδικούς χρήσης των όπλων αυτών αλλά, την εποχή εκείνη, μετά την πτώση της ΕΣΣΔ το 1991, υπήρχε πραγματικό πρόβλημα διατήρησης των όπλων αυτών στην ουκρανική επικράτεια. Όταν οι Ουκρανοί αποφάσισαν, μετά από διαπραγματεύσεις βέβαια, να στείλουν πίσω τα όπλα αυτά στην Μόσχα, στο μνημόνιο της Βουδαπέστης εγγράφηκε η εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Και τα υπογράφοντα μέρη είναι οι μεγάλες παγκόσμιες πυρηνικές δυνάμεις: Ρωσία, φυσικά, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ και Κίνα, αργότερα, όπως και η Γαλλία. Κι όλες αυτές οι μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις αλληλοσυγχαίρονται για μια διαδικασία κατά της διάδοσης των πυρηνικών όπλων διότι είναι η πρώτη φορά που ένα κυρίαρχο κράτος αποφασίζει να εγκαταλείψει πυρηνικά όπλα για να τα επαναφέρει σε ρωσικό έδαφος. Το στοιχείο αυτό είναι ουσιώδες για την κατανόηση του τί συνέβη στην συνέχεια. Διότι, από το 2014, με την προσάρτηση της Κριμαίας και την κρίση του Ντόνμπας, καθένα από τα μέρη, Ρώσοι και Ουκρανοί, θεώρησαν πως το μνημόνιο της Βουδαπέστης δεν ήταν πια πραγματικά σε ισχύ. Ο Πούτιν είχε ήδη παραβιάσει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, εισβάλλοντας και προσαρτώντας την Κριμαία, και εξ άλλου έλεγε τότε «η ουκρανική κυβέρνηση δεν είναι νόμιμη και (εν ολίγοις) εγώ υπέγραψα με άλλη κυβέρνηση, δεν ξέρω καν τί είναι αυτό το μνημόνιο της Βουδαπέστης». Από την άλλη πλευρά, οι Ουκρανοί μετάνιωναν έως και δυσανασχετούσαν διότι αντιλήφθηκαν τότε ότι είχαν εγκαταλείψει τα πυρηνικά τους όπλα ενώ οι δεσμεύσεις των μεγάλων πυρηνικών δυνάμεων και των άλλων χωρών που είχαν υπογράψει το μνημόνιο δεν ήταν υποχρεωτικές. Έτσι, το 2014, οι ΗΠΑ δεν παρενέβησαν, ούτε και η Ευρώπη, για να προστατέψουν την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Αυτό είναι σημαντικό να το θυμόμαστε, διότι από το 2014 ως το 2022, το θέμα εξελίχθηκε πολύ, ειδικά από ουκρανικής πλευράς η οποία, στο θέμα των πυρηνικών, ήθελε όλο και περισσότερο να απεξαρτηθεί από τους Ρώσους, ειδικότερα στον τομέα των μη στρατιωτικών πυρηνικών. Αυτό εξηγεί πολλά πράγματα. Εξηγεί γιατί, από την αρχή του πολέμου, οι ρωσικές δυνάμεις καταλαμβάνουν το Τσερνομπίλ και τον μεγάλο πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίτζια. Κι αυτό είναι μέρος των πολεμικών στόχων του Πούτιν, να έχει τον έλεγχο των σταθμών αυτών και ειδικά του μεγαλύτερου σταθμού της Ευρώπης, της Ζαπορίτζια: έξι αντιδραστήρες που είναι πάντα σε λειτουργία. Κι ήταν από τα άκρως σημαντικά στοιχεία στην λογική του Πούτιν, τον Φεβρουάριο του 2022. Κι είναι από αυτά που δεν αναλύθηκαν καθόλου από την γαλλική διπλωματία ούτε, όπως φαίνεται, από τις υπηρεσίες πληροφοριών της Γαλλίας, ενώ είμαστε μια πυρηνική δύναμη και θα έπρεπε να έχουμε πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση των μη στρατιωτικών πυρηνικών. Στην Ουκρανία υπάρχουν γαλλικές εταιρείες που προσπάθησαν, και τα τελευταία χρόνια, να μπουν στην αγορά της πυρηνικής ενέργειας στην Ουκρανία. Κι αυτά τα στοιχεία δεν αναλύθηκαν από τους Γάλλους ως συστατικά στοιχεία της έντονης διαφοράς μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Αν επανέλθουμε και πάλι στον Φεβρουάριο του 2022, στην περίφημη συζήτηση μεταξύ Πούτιν και Μακρόν η οποία βιντεοσκοπήθηκε και αποκαλύφθηκε από το κανάλι της France 2, ο Πούτιν λέει στον Μακρόν «μα τον άκουσες τον Ζελένσκι», μιλούν στον ενικό μεταξύ τους, «τον άκουσες τον Ζελένσκι» (που είχε κάνει δηλώσεις στην σύνοδο του Μονάχου για την ασφάλεια, την προηγούμενη μέρα, και είναι τώρα 19 Φεβρουαρίου, πέντε μέρες πριν από την εισβολή και αναφέρεται στο μνημόνιο της Βουδαπέστης σε όλη την διάρκεια της ομιλίας του). Και τί λέει; Υπενθυμίζει αυτά που σας είπα, δηλαδή, εν ολίγοις, ότι οι Ουκρανοί εγκατέλειψαν τα πυρηνικά όπλα που θεωρούσαν ιστορικά ως ιδιοκτησία τους, και λέει «εμείς δεν έχουμε πια αυτό το ατομικό όπλο, αλλά δεν έχουμε ούτε ασφάλεια», και προσθέτει «αν συνεχιστούν έτσι τα πράγματα, θα οργανώσω μια πολλοστή σύνοδο για την εφαρμογή του μνημονίου της Βουδαπέστης κι αν δεν υπάρξει πρόοδος θα θεωρήσω πως το μνημόνιο αυτό είναι πλέον άκυρο.» Την στιγμή εκείνη, η ρωσική πλευρά ήταν ήδη αποφασισμένη να επιτεθεί, όμως είναι ένα πρόσθετο στοιχείο που οδήγησε τον Πούτιν να κηρύξει τον πόλεμο. Είναι και ένα ιστορικό στοιχείο καθώς ήταν κάτι που υπήρχε ήδη ένα χρόνο πριν, όταν την άνοιξη του 2021, οι ρωσικές δυνάμεις ήταν ήδη γύρω από την Ουκρανία και λαμβάνουν θέσεις γύρω από τα σύνορα αλλά και στην Μαύρη Θάλασσα, και ήδη, τότε, η ουκρανική πλευρά αναφέρονταν στο μνημόνιο αυτό, αλλά δεν την άκουγαν ούτε οι Γάλλοι ούτε οι ευρωπαίοι. Βέβαια, την άκουσαν οι Ρώσοι και ήταν ένα κεντρικό θέμα ακόμη και σε ορισμένες «διπλωματικές διεκδικήσεις» του Πούτιν. Διότι, όταν μιλά για αποστρατικοποίηση της Ουκρανίας, λένε για «φινλανδοποίηση», ουδετερότητα της Ουκρανίας, στην πραγματικότητα, πίσω από τον όρο «αποστρατικοποίηση» ο Πούτιν αναφέρεται επίσης στο θέμα των πυρηνικών, στο να μην βρεθεί η Ουκρανία με νέα πυρηνικά όπλα. Δεν λέω ότι -έως αποδείξεως του αντίθετου, και τα στοιχεία που έχω δεν δείχνουν κάτι τέτοιο – ότι η Ουκρανία ξεκίνησε κάποιο πυρηνικό πρόγραμμα τότε. Αλλά υπήρξε πράγματι επαναλαμβανόμενη απειλή από ουκρανικής πλευράς ότι θα βρει, βραχυπρόθεσμα, πυρηνικά όπλα. Αυτό είναι ένα πρώτο στοιχείο.
Μεταξύ των στοιχείων της διαφοράς, υπήρχε ξεκάθαρα η πρόθεσηαπεξάρτησης της ουκρανικής πυρηνικής παραγωγής από την ρωσική. Πρέπει να γνωρίζουμε πως, ιστορικά, οι ουκρανικοί πυρηνικοί σταθμοί είναι σοβιετικού σχεδιασμού και βρίσκονται υπό την εποπτεία της Ροσατόμ, του ρωσικού πυρηνικού ομίλου. Εδώ και μια δεκαριά χρόνια ειδικότερα, αυτή η στάση επιταχύνθηκε υπό τον Ζελένσκι. Οι Ουκρανοί στρέφονται όλο και περισσότερο προς τους Αμερικανούς τόσο για να προμηθευτούν καύσιμο για τους σταθμούς αυτούς όσο και για την διαχείριση της συντήρησης των σταθμών αυτών. Κι αυτό είναι κάτι που αύξησε την δυσπιστία μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών. Κι όμως είναι στοιχείο που, τον Φεβρουάριο του 2022, δεν αναλύθηκε καθόλου. Σημαντικό σημείο: κατά την περίφημη συνομιλία λοιπόν, ο Πούτιν λέει στον Μακρόν, μιλώντας για τον Ζελένσκι «κοίτα, είπε αυτό, μίλησε για τα πυρηνικά, θέλει πυρηνικά όπλα». Ο Μακρόν δεν το αντιλαμβάνεται και, εκείνη την στιγμή (πρόκειται για τηλεφωνική συνομιλία), βλέπουμε τον Εμανουέλ Μπον – δηλαδή, τον υπεύθυνο της διπλωματικής ομάδας του Προεδρικού, τον διπλωμάτη σύμβουλο του Μακρόν – να γελάει και να λέει «μα, αυτά είναι βλακείες!». Όμως, στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για βλακείες. Είναι κατά βάση Το θέμα που ήταν στο τραπέζι τον Ιανουάριο – Φεβρουάριο του 2022.
Πέρα από τις δυσκολίες στην σχέση Πούτιν – Μακρόν, καθώς από καιρό οι Ρώσοι δεν θεωρούν τους Γάλλους και πολύ σοβαρούς (το είδαμε με το τραπέζι μήκους 6 μέτρων, κλπ.) – το γεγονός ότι ο Μακρόν αποκάλυψε συζητήσεις μεταξύ αρχηγών κρατών, μάλλον δεν πολυάρεσε στον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Σίγουρα δεν άρεσε στον Πούτιν όπως, κατά την γνώμη μου, δεν πρέπει να άρεσε σε άλλους αρχηγούς κρατών, συμπεριλαμβανομένων των συμμάχων μας. Αυτό όμως είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που παρουσιάζω στο βιβλίο μου: Για μια ακόμη φορά, οι Γάλλοι δεν είχαν τα σωστά χαρτιά στα χέρια τους για να επιλύσουν οτιδήποτε τον Φεβρουάριο του 2022. Έτσι, ο Μακρόν κινήθηκε πάρα πολύ επικοινωνιακά τότε. Είδαμε πολλές κινήσεις του στυλ «θα τα κανονίσω όλα. Είναι η επιχείρηση της τελευταίας ευκαιρίας» και, δυστυχώς για τους ευρωπαίους και τους ουκρανούς, δεν ήταν σε θέση να πείσει τον Πούτιν καθώς τα σωστά διακυβεύματα δεν ήταν πάνω στο τραπέζι. Και, εξ άλλου, ο Πούτιν θεωρούσε πως σε αυτό το θέμα, που είναι ένα στρατηγικό θέμα, τα πυρηνικά, στρατιωτικά και μη, οι κύριοι συνομιλητές του ήταν οι Αμερικανοί – μόνο που, την εποχή εκείνη, ο δίαυλος συνομιλιών παρουσίαζε ήδη ρήξη. Έτσι βλέπουμε πως, στο θέμα αυτό, οι ευρωπαίοι άφησαν να τους επιβληθεί ο ρυθμός από τους Ρώσους και τους Αμερικανούς και, εν τέλει, ξεχνώντας γρήγορα το θέμα αυτό, βρέθηκαν στο περιθώριο και, άρα, θεατές. Κι έτσι, επανερχόμαστε σε αυτό το σάστισμα που αισθάνθηκαν, καθώς δεν είχαν κατανοήσει ποια ήταν τα παλιά στοιχεία που οδηγούσαν στην ένταση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Πολύ συχνά η εξήγηση της σύγκρουσης περιορίστηκε στο θέμα του Ντόνμπας, στο εδαφικό.Έγιναν «ψυχολογικές» αναλύσεις του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Έγιναν τέσσερα είδη αναλύσεων: η μια σχετίζονταν με το Ντόνμπας και τις συμφωνίες του Μινσκ. Έγιναν και «ψυχολογίζουσες» αναλύσεις του στυλ «ο Πούτιν είναι τρελός» και, συνεπώς, δεν υπήρχε καν λόγος να αναζητήσουμε γιατί έκανε ό,τι έκανε. Αναφέρθηκαν και στο θέμα του ΝΑΤΟ, κι εκεί ανέτρεξαν και πάλι σε πολύ παλιές ιστορικές εξηγήσεις. Αλλά, εκεί, πάμε πίσω πολλούς αιώνες. Όμως, σχετικά με τα στρατηγικά στοιχεία της διαφοράς πάνω στο θέμα των πυρηνικών, ελάχιστοι, ειδικά στην Γαλλία, αναφέρθηκαν. Αν όμως διαβάσουμε τον μεγάλο αμερικανικό Τύπο, ήταν θέματα που είχαν εν μέρει αποκαλυφθεί. Έτσι, κάποια άρθρα μιλούσαν για το ότι οι Ουκρανοί είχαν μετανιώσει σχετικά με τα ατομικά όπλα. Υπήρξαν άρθρα που μίλησαν για το μνημόνιο της Βουδαπέστης, πολύ περισσότερα στις ΗΠΑ απ’ό,τι στην Γαλλία.
Για να επανέλθουμε στο θέμα των ΗΠΑ, αποκαλύπτεις στο βιβλίο σου πως, στην αρχή του πολέμου, παρά την προσέγγιση Ουκρανίας – ΗΠΑ, ειδικότερα στο θέμα των μη στρατιωτικών πυρηνικών, οι ΗΠΑ προσπάθησαν στην αρχή να πέσουν οι τόνοι, δηλαδή, δεν βρίσκονται και πολύ έντονα στο πλάι των ουκρανών, στην αρχή.
Λοιπόν, είμαι δημοσιογράφος και κοιτώ αυτά που μπορώ να προσδιορίσω σε επίπεδο γεγονότων. Πολλά λέγονται σχετικά με την σύγκρουση. Έχω συνομιλητές που μου είπαν «Α, πρόκειται περί αμερικανικής παγίδας! Εξ αρχής το ΝΑΤΟ ήταν από πίσω». Τις γνωρίζουμε αυτές τις «εξηγήσεις». Αν βασιστούμε στα γεγονότα, στα στοιχεία, τα πράγματα είναι πολύ πιο πολύπλοκα. Μόνο και μόνο εκ του γεγονότος ότι υπάρχουν διαφορετικές ευαισθησίες. Ακόμη κι αν οι εξηγήσεις επικεντρώνουν στον Πούτιν, υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα. Στις ΗΠΑ είναι περίπου το ίδιο: υπάρχει ο Πρόεδρος, αλλά κι ο Λευκός Οίκος, το Πεντάγωνο, το Υπουργείο Εξωτερικών, υπάρχουν μυστικές υπηρεσίες. Καθένας έχει την άποψή του για την κατάσταση κι έναν ρόλο που μπορεί να διαφοροποιηθεί. Αυτό που δεν αντιλαμβάνονται οι παράγοντες – και μίλησα με στρατιωτικούς, με μέλη των υπηρεσιών πληροφοριών ή διπλωμάτες – είναι πως όταν οι Αμερικανοί διαρρέουν την επικείμενη επίθεση, δεν σταματούν, μέσω Μπάιντεν, να λένε «δεν θα παρέμβουμε, δεν θα στείλουμε στρατό, δεν θα παρέμβουμε». Από ρωσικής πλευράς, αυτό σχεδόν ερμηνεύτηκε ως «άδεια» επέμβασης. Κι εδώ, υπάρχουν αυτοί που λένε «αυτή είναι η υποκρισία των Αμερικανών! Υπήρχε μια παγίδα στην επιχείρηση αυτή!» Έδειξα στο βιβλίο πως οι σχέσεις μεταξύ Μπάιντεν και Ζελένσκι είναι περισσότερο πολύπλοκες απ’ό,τι πιστεύουμε. Υπάρχει κι ο Κολομόβσκι. Να υπενθυμίσουμε ποιος είναι. Είναι ένας από τους μεγάλους ουκρανούς ολιγάρχες που, κατά βάση, έφτιαξαν τον Ζελένσκι. Ήταν ιδιοκτήτης του καναλιού 1 + 1μ όπου παίζονταν η περίφημη σειρά του Ζελένσκι που, όπως ξέρουμε, ήταν ηθοποιός. Κι ο Κολομόβσκι είναι ο οικονομικός, αλλά και δομικός, μέντορας του Ζελένσκι. Ο Κολομόβσκι κατηγορήθηκε για διαφθορά και, σήμερα, έχει υποστεί αμερικανικές κυρώσεις, διώκεται από όλες τις υπηρεσίες πληροφοριών του κόσμου, ρωσικές κι αμερικανικές, κι από το FBI. Είναι ένα πρόσωπο για το οποίο έχουν μιλήσει ελάχιστα αλλά είναι πολύ σημαντικό για την διαδρομή του Ζελένσκι. Υπάρχουν κι άλλοι δυο ουκρανοί ολιγάρχες που ήταν, ή είναι ακόμη, πίσω από τον Ζελένσκι. Και για να καταλάβουμε καλύτερα γιατί οι σχέσεις Μπάιντεν – Ζελένσκι είναι πιο πολύπλοκες απ’ό,τι νομίζουμε, πρέπει να επιστρέψουμε στην αμερικανική εσωτερική πολιτική. Να επανέλθουμε στο 2019-2020, στην καμπάνια για τις προεδρικές, όπου ο Τραμπ κάλεσε τον Ζελένσκι -κι αυτό έχει αποδειχθεί ακόμη και στον αμερικανικό Τύπο- για να του πει «έχεις στοιχεία εναντίον του δημοκράτη αντιπάλου μου, του Μπάιντεν;» και σκέφτεται ειδικότερα τον γιό του Μπάιντεν, τον Χάντερ, που τα τελευταία χρόνια είχε οικονομικές δραστηριότητες στην Ουκρανία, στο αέριο και την ενέργεια, και εμπλέχθηκε σε δομές που συνδέονται με τον Κολομόβσκι που κατηγορούνταν για διαφθορά την εποχή εκείνη. Ο Ζελένσκι δεν έδωσε στοιχεία στον Τραμπ, όμως υπήρξαν συνέπειες, εντός των ΗΠΑ, όπου είχε το παιχνίδι του Τραμπ, είχε το παιχνίδι του Μπάιντεν, κι όλα αυτά δυσκόλεψαν την θέση του Μπάιντεν ως προς την σύγκρουση. Δεν αναφέρεται συχνά, αλλά είναι αλήθεια πως, μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου 2022, η θέση του Μπάιντεν είναι σχεδόν ίδια με του Μακρόν: δεν τίθεται θέμα εφαρμογής no-fly zone, δηλαδή, προστασίας των Ουκρανών, δεν πρέπει να τους δοθούν επιθετικά όπλα και, σε κάθε περίπτωση, οι ΗΠΑ δεν πρέπει να επενδύσουν περισσότερο στην σύγκρουση. Μέσα Μαρτίου 2022, όλοι το έχουν ξεχάσει, ο Μπάιντεν είπε: «αν δώσουμε πιο επιθετικά όπλα, οδεύουμε προς τον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο». Και, τί γίνεται μετά τον Απρίλη και τον Μάη του 2022; Αναφέρθηκε πολύ έντονα στην Γαλλία και τα γαλλικά ΜΜΕ, ξαφνικά, ο Λευκός Οίκος αλλάζει τελείως λόγο: «πρέπει να βοηθήσουμε τους Ουκρανούς όσο το δυνατόν περισσότερο». Ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε αύξηση της βοήθειας σε 2 δις. Πρόκειται για λήζινγκ, δηλαδή, χρέη για το μέλλον για τους Ουκρανούς. Ξαφνικά όμως, οι Αμερικανοί επιτίθενται μέσω ΜΜΕ στην Ρωσία, και πήγαν μακριά «Πρέπει να εξασθενήσουμε την Ρωσία» έλεγαν πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι.
Οι Αμερικανοί δεν αντιλήφθηκαν ότι ο Ζελένσκι θα κρατούσε, δεν το είχαν προβλέψει εξ αρχής.
Είχαν πολλά σενάρια, αλλά όχι ότι ο Ζελένσκι θα άντεχε. Άλλοι συνομιλητές μου λένε: «Την εποχή εκείνη, πίσω από τον ιδιαίτερα επιθετικό τους λόγο, οι Αμερικανοί φοβόντουσαν αντίθετα ότι οι ουκρανικές δυνάμεις δεν θα άντεχαν. Έπρεπε λοιπόν, σε εισαγωγικά, μέσω του επιθετικού λόγου, «να διατηρηθεί μια εικόνα από ουκρανικής πλευράς».
Όντως, την εποχή εκείνη, υπάρχει αυτός ο διάλογος που αναφέρθηκε στον Τύπο κι είναι αποκαλυπτικός. Την εποχή που ο Λευκός Οίκος επισημοποιεί την πρόταση προς τον Ζελένσκι «είστε ευπρόσδεκτος στην πρεσβεία μας και στις ΗΠΑ», δηλαδή, απέναντι στην ρωσική επίθεση, μπορείτε να έρθετε σε μας, να διαφύγετε. Αυτό γίνεται και σε άλλες χώρες, ειδικά στην Αφρική, κι οι Αμερικανοί, τότε, δεν προτείνουν καθόλου την αντίσταση στην επίθεση.
Εξ άλλου, ο Ζελένσκι τους απαντά «δεν χρειάζομαι ταξί, χρειάζομαι όπλα». Εξ ου και η μεγάλη εκστρατεία του Ζελένσκι προς τα ξένα κοινοβούλια, συμπεριλαμβανομένου του αμερικανικού κογκρέσου, αλλά και στην Γαλλία κι άλλες χώρες, για να ασκήσει πίεση και να ζητήσει όλο και περισσότερη βοήθεια, όλο και περισσότερα όπλα. Διότι, κατά βάθος, οι Ουκρανοί αισθάνονται αρκετά μόνοι, παραδόξως, απέναντι στην Ρωσία, παρά τα όσα λέγονται την εποχή εκείνη. Κι αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι πως, οι μεγάλοι πόλεμοι και, ειδικότερα, οι ενεργειακοί και στρατηγικοί πόλεμοι μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας και Ευρώπης, παίζονται γύρω από την σύγκρουση στην Ουκρανία, και ότι, στην πραγματικότητα, δυστυχώς για αυτούς, οι Ουκρανοί είναι περισσότερο ένα εργαλείο των εντάσεων αυτών παρά το αντικείμενο των αποφάσεων που λαμβάνονται από τις μεγάλες δυνάμεις. Κι εδώ φθάνουμε στην καρδιά του θέματος, κι έφτασα στο θέμα των πυρηνικών για τα οποία δεν μιλά κανείς πέρα από το «Προσοχή, οι Ρώσοι μπορεί να στείλουν πυραύλους στους πυρηνικούς σταθμούς» και αναπτύσσεται όλος ο φόβος σχετικά με ένα ενδεχόμενο πυρηνικό ατύχημα – πράγμα που αποτελεί σοβαρή απειλή, αλλά που δεν είναι η μόνη, και ο λόγος επικεντρώνεται μόνο στον φόβο αυτόν.
Πώς καταλήγω στο θέμα των πυρηνικών; Διότι, στις προηγούμενες έρευνές μου, ειδικά στο τελευταίο μου βιβλίο, είχα ήδη δουλέψει το θέμα, τόσο των γαλλικών πυρηνικών, όσο και των δεσμών του, ειδικότερα με την Κίνα και, ιστορικά, με τις ΗΠΑ. Ήδη την εποχή εκείνη έθετα κατά κάποιο τρόπο το ερώτημα των δεσμών μεταξύ μεγάλων δυνάμεων πάνω στα μη στρατιωτικά πυρηνικά. Έθετα και το ερώτημα αν η Γαλλία θα μπορούσε να συνεχίσει μόνη της να παράγει στον τομέα των πυρηνικών ή αν θα έπρεπε να συνεργαστεί με μια μεγάλη δύναμη. Στα πλαίσια αυτά, έτσι φθάνω στο θέμα των πυρηνικών της Ουκρανίας, διότι εδώ και περίπου δέκα χρόνια, στον τομέα των μη στρατιωτικών πυρηνικών, οι Ουκρανοί προσπάθησαν να απεξαρτηθούν από τον Μεγάλο Ρώσο Αδελφό και, ειδικότερα, στο θέμα του καύσιμου, που είναι θέμα-κλειδί. Διότι το καύσιμο που χρησιμοποιούνταν στους ουκρανικούς σταθμούς παράγονταν από τους Ρώσους. Το ουράνιο προέρχονταν από το Καζακστάν και εμπλουτίζονταν και συναρμολογούνταν από τους Ρώσους και τις διάφορες εταιρείες πυρηνικών, υπό την επίβλεψη της Ροσατόμ. Εδώ και μια τριανταριά χρόνια λοιπόν, αυτό που ονομάζουμε «κύκλο του μη στρατιωτικού πυρηνικού καυσίμου» της Ουκρανίας εξασφαλίζονταν από την Ρωσία. Τόσο αυτός ο κύκλος όσο και η συντήρηση των σταθμών, τα ανταλλακτικά, το θέμα της ασφάλειας ήταν επίσης στα χέρια των Ρώσων, όπως και τα θέματα μη διάδοσης, σε συνεργασία με τον διεθνή οργανισμό ατομικής ενέργειας. Ο ΔΟΕΑ θεωρούσε πως η Ρωσία, μεγάλη πυρηνική δύναμη, η Ρωσία μέλος του συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ, είχε κατά κάποιο τρόπο την ευθύνη στην Ουκρανία, όπως και στο σύνολο των παλιών σταθμών που βρίσκονταν στο πρώην σοβιετικό μπλοκ, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Εξ άλλου, η Ρωσία ήταν που, κατά κάποιο τρόπο, είχε την άμεση ευθύνη διασφάλισης της ασφάλειας και της συντήρησης των σταθμών αυτών αλλά και των θεμάτων διάδοσης. Αυτά λοιπόν είναι στοιχεία που βρίσκονταν πάνω στο τραπέζι και είναι εξαιρετικά ευαίσθητα. Πριν μια δεκαριά χρόνια, αλλά ακριβώς και μετά από το 2014, οι Ουκρανοί επιζητώντας να αυτονομηθούν από την Ρωσία, στράφηκαν προς τους Αμερικανούς. Όταν λοιπόν ξεσπά ο πόλεμος τον Φεβρουάριο, σχεδόν το μισό του καυσίμου όλων των ουκρανικών σταθμών παρέχεται από μια αμερικανική εταιρεία, την Westinghouse, δηλαδή από τους Αμερικανούς. Αυτό είναι που οι Ουκρανοί «κατάφεραν» τα τελευταία χρόνια, με τους Αμερικανούς. Αυτό όμως είναι από τα στοιχεία που επιταχύνθηκαν υπό τον Ζελένσκι, διότι δεν έπαψε να ζητά βοήθεια από τους Αμερικανούς οι οποίοι τους βοήθησαν πολύ. Και, το 2021, υπήρξαν συμφωνίες που υπογράφτηκαν μεταξύ Ουκρανίας και ΗΠΑ, για την προμήθεια νέων αμερικανικών πυρηνικών ηλεκτρικών σταθμών, αμερικανικού σχεδιασμού. Υπήρξε επίσης χρηματοοικονομική δέσμευση σχετικά με ενδεχόμενο εργοστάσιο κατασκευής καυσίμου σε ουκρανικό έδαφος. Αυτά βέβαια οι Ρώσοι τα είδαν με πολύ δυσαρέσκεια. Διότι, Ρώσοι και Αμερικανοί, εδώ και μερικά χρόνια, ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο, σε διεθνές επίπεδο, στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, κι αυτό το ανακάλυψα κατά την έρευνά μου. Εδώ και 20 – 30 χρόνια, οι δυο μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις στον τομέα της ενέργειας ήταν οι Ρώσοι κι οι Κινέζοι. Διότι η Κίνα κατασκευάζει πολλούς πυρηνικούς αντιδραστήρες και οι Ρώσοι έγιναν οι πρώτοι εξαγωγείς πυρηνικών αντιδραστήρων παγκοσμίως. Και, στην πραγματικότητα, χωρίς να κάνουν πολύ θόρυβο, από το 2020, με τον Τραμπ, οι Αμερικανοί αποφάσισαν να θέσουν τέλος σε αυτήν την προοπτική. Είπαν δηλαδή πως οι ΗΠΑ επανέρχονται στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, ειδικότερα για γεωπολιτικούς λόγους, και η Ουκρανία ήταν ένα από τα μέτωπα οικονομικής αλλά και στρατηγικής σύγκρουσης αυτού του νέου πολέμου της πυρηνικής ενέργειας.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο πόλεμος αυτός, η ρωσο-ουκρανική σύγκρουση, δεν είναι μόνο σύγκρουση για το εδαφικό αλλά και σύγκρουση για την πυρηνική ενέργεια, για την οποία μιλάμε λίγο, και για το αέριο, για το οποίο μιλάμε περισσότερο;
Ναι, το λέω συχνά. Δεν πρόκειται μόνο περί εδαφικής σύγκρουσης, σχετικά με το Ντόνμπας, αλλά και ενεργειακής, συνδεδεμένης με στρατηγικά θέματα, καθώς η πυρηνική ενέργεια είναι εν δυνάμει διπλής φύσης, μη στρατιωτικής και, εν δυνάμει, στρατιωτικής. Κι έτσι, πίσω από την σύγκρουση υπάρχει μεγάλη ένταση σχετικά με το ενεργειακό διότι, είτε Ρώσοι είτε Αμερικανοί, οι δυο μεγάλες δυνάμεις, κατέστησαν την ενέργεια ένα όπλο, στην κυριολεξία: ένα όπλο εκβιασμού, ειδικότερα του Πούτιν έναντι των ευρωπαίων, αλλά και των Αμερικανών που αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν το ενεργειακό ως όπλο ισχύος, ως ιμπεριαλιστικό όπλο. Πάντα η ενέργεια ήταν όπλο, κατά κάποιο τρόπο. Μόνο που αυτό που αναλύθηκε εσφαλμένα ήταν πως οι Αμερικανοί, με το αέριο και το πετρέλαιο σχιστόλιθου και τις εξαγωγές υγροποιημένου αερίου, από το 2014-2015, οι ΗΠΑ έγιναν εξαγωγείς αερίου και πετρελαίου και αυτό διατάραξε πλήρως τις διεθνείς σχέσεις, καθώς οι περισσότεροι νομίζουν πως οι Αμερικανοί είναι ακόμη στενά συνδεδεμένοι με την Μέση Ανατολή, λόγω του πετρελαίου. Έτσι, για την πρόσφατη επίσκεψη του Μπάιντεν στην Σαουδική Αραβία, είπαν πως ο Αμερικανός Πρόεδρος θέλησε να έχει περισσότερο πετρέλαιο από τον Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν. Κι εδώ όμως το θέμα είναι πιο πολύπλοκο. Οι Αμερικανοί δεν έχουν ιδιαίτερα συμφέρον να μειωθεί η τιμή του πετρελαίου. Θέλουν μια μείωση τέτοια που να μπορούν να πωλούν το αέριο και το πετρέλαιό τους και να έχουν ακόμη αρκετό κέρδος. Είναι ξεκάθαρο λοιπόν πως Αμερικανοί και Ρώσοι βρέθηκαν αντιμέτωποι στον τομέα του αερίου αλλά και της πυρηνικής ενέργειας, πολύ πρόσφατα. Κι αυτό δεν ελήφθη καθόλου ή μόνο ελάχιστα υπόψη από τους Ευρωπαίους. Κι ακόμη και τις τελευταίες εβδομάδες βλέπουμε πως δεν αντιλήφθηκαν πως, Ρώσοι και Αμερικανοί, ενσωμάτωσαν το ενεργειακό όπλο στο αμυντικό τους δόγμα. Έτσι, στις ΗΠΑ, η ενέργεια γίνεται προτεραιότητα του Πενταγώνου εδώ και μερικά χρόνια. Πολύ πρόσφατα είναι που οι Γάλλοι εξέτασαν αυτά τα στοιχεία. Πριν από δυο χρόνια, η Διεύθυνση Ενέργειας του υπουργείου οικονομικών δεν κατανοούσε πως οι γεωπολιτικές διαστάσεις έπρεπε να περιληφθούν στο ενεργειακό θέμα, στην Γαλλία. Έτσι, οι Ευρωπαίοι, μείναμε εξαρτημένοι από όλες αυτές τις πηγές ενέργειας, χωρίς συνολική εξέταση του θέματος. Οι Ευρωπαίοι ξεκίνησαν τελείως διαιρεμένοι στο θέμα, ειδικότερα, του αερίου και του θέματος του Nord Stream 2, αλλά και του 1, οι Γερμανοί επιλέγοντας το αέριο, ενώ οι Γάλλοι επέλεγαν δήθεν την πυρηνική ενέργεια…
Έναν αγωγό αερίου που θα ξεκινά από την Ρωσία και πρέπει να παρακάμπτει την Ουκρανία και να προμηθεύει αέριο στην Ευρώπη χωρίς να περνά από την Ουκρανία…
Ακριβώς! O Nord Stream 2 που παρακάμπτει την Ουκρανία και, όντως, ξεκινά από την Βαλτική, ήταν ένα σημείο επιστροφής στις δύσκολες σχέσεις μεταξύ Αμερικανών και, πάντως, το Μπάιντεν, του Λευκού Οίκου, και του Ζελένσκι. Είναι ένα από τα καίρια συμβάντα του 2021. Το 2021, τον Ιούνιο, στην σύνοδο της Γενεύης μεταξύ Μπάιντεν και Πούτιν, οι Αμερικανοί συμφωνούν με τους Γερμανούς και τους Ρώσους σχετικά με τον Nord Stream 2, κι ο αγωγός τελικά ανοίγει. Η συμφωνία αυτή προκάλεσε την οργή των Ουκρανών και του Ζελένσκι που θεώρησαν πως ήταν πλέον εφικτό να παρακαμφθούν άμεσα από τους Γερμανούς, στον τομέα του αερίου. Εξ άλλου, ο Ζελένσκι το επανέλαβε πολλές φορές ότι δεν γίνεται κατανοητό ακριβώς τί συνέβη μεταξύ καλοκαιριού 2021 και έναρξης του πολέμου, ειδικότερα από ρωσικής πλευράς, για τον λόγο επίσης ότι ο Πούτιν εγγυώνταν λιγότερο τις προμήθειες αερίου, πράγμα που ανακάλυψα και αφηγούμαι στο βιβλίο μου, κι από το καλοκαίρι του 2021 οι τιμές του αερίου αυξήθηκαν στην αγορά. Και πάλι, στον τομέα του αερίου όπως και στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, οι Ευρωπαίοι 1) ξεκίνησαν διαιρεμένοι, δεν θεώρησαν πως το ενεργειακό είναι κάτι το στρατηγικό που πρέπει να ληφθεί υπόψη στρατηγικά και γεωπολιτικά. Αυτό εξηγεί πολλά ως προς το σάστισμα που ένιωσαν οι ευρωπαίοι, την ανικανότητά τους να αντιδράσουν στα γεγονότα, να προβλέψουν τα γεγονότα και, εν τέλει, τη λήψη κοντόφθαλμων αποφάσεων επιβάλλοντας κυρώσεις στην Μόσχα ενώ δεν είχαν ακόμη εξασφαλίσει άλλες πηγές προμήθειας. Στο μεταξύ, οι μεγάλες δυνάμεις όπως η Κίνα, οι ΗΠΑ αλλά και η Ρωσία είχαν κάνει τις προβλέψεις τους ενώ οι Ευρωπαίοι άφησαν να τους ξεπεράσουν τελείως τα γεγονότα.
Κι αυτό που εξηγείς επίσης στο βιβλίο σου, όπως και στο προηγούμενο, είναι πως υπάρχει ένα είδος νέου ψυχρού πολέμου όπου αντιμέτωποι δεν είναι οι ΗΠΑ με την Ρωσία αλλά οι ΗΠΑ με την Κίνα.Έτσι, η ρωσο-ουκρανική σύγκρουση μάλλον πόλωσε ακόμη περισσότερο αυτήν την σχέση, έτσι δεν είναι;
Πράγματι, στο τελευταίο μου βιβλίο ασχολήθηκα με αυτόν τον νέο ψυχρό οικονομικό πόλεμο μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ και την θέση της Γαλλίας σε αυτόν τον οικονομικό αλλά και στρατηγικό ακόμη και συστημικό ψυχρό πόλεμο. Αλλά, σε αυτό το επίπεδο και στο επίπεδο της Ουκρανίας, είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε πως – κι εδώ συχνά οι σχολιαστές κολλάνε μια εικόνα ψυχροπολεμική σαν να επρόκειτο περί της Δύσης εναντίον της Ρωσίας – ενώ πρόκειται για κάτι πολύ πιο πολύπλοκο διότι, σήμερα, ο δομικός και συστημικός εχθρός των ΗΠΑ δεν είναι οι Ρώσοι αλλά η Κίνα. Κι αυτό πρέπει να το έχουμε πάντα στο νου μας κι εξηγεί πολλές από τις κωλυσιεργίες του Μπάιντεν. Διότι, στην πραγματικότητα, ακόμη κι αν οι Αμερικανοί είχαν συμφέρον στην απεξάρτηση της ευρωπαϊκής οικονομίας από την ρωσική στον ενεργειακό τομέα, είχαν συμφέρον να τους ακολουθήσουν οι ευρωπαίοι στην στρατηγική περιορισμού της Κίνας. Όμως, οι ευρωπαίοι δεν συμφωνούν αναγκαστικά με κάτι τέτοια, ειδικά και βασικά οι Γερμανοί. Ναι, υπάρχει μια αμερικανική θέληση πλήρους υποτέλειας της Ευρώπης, όχι ως προς την στάση απέναντι στην Ρωσία αλλά απέναντι στην Κίνα.
Εκεί που περιπλέκονται τα πράγματα είναι πως Κίνα και Ρωσία ήρθαν πιο κοντά. Είδαμε πως οι Ρώσοι εξάγουν τώρα περισσότερο πετρέλαιο και αέριο στην Κίνα. Υπάρχει και προσέγγιση με την Ινδία. Και βλέπουμε λοιπόν τις ευρασιατικές δυνάμεις να έρχονται πιο κοντά, γεγονός που δεν ήταν καθόλου στόχος των Αμερικανών. Όμως, και οι σχέσεις Κίνας – Ρωσίας είναι πιο πολύπλοκες απ’ό,τι συνήθως λέγεται. Δεν είναι μια άρρηκτη συμμαχία. Μεγάλη δύναμη παραμένει η Κίνα. Κι οι Ρώσοι δεν θέλουν αναγκαστικά να γίνουν υποτελείς στους Κινέζους. Γι’αυτό και τελείωνα το προηγούμενο βιβλίο μου διαπιστώνοντας ότι, καθώς ο ψυχρός πόλεμος επικεντρώνεται στην Ασία, μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ, το θέατρο του ψυχρού πολέμου είναι ο Ειρηνικός, κι η Ευρώπη μπορούσε να γίνει το θέατρο νέων πεδίων μαχών και θερμού πολέμου. Τελείωνα το βιβλίο μου έτσι, κι έναν μήνα αργότερα ξεσπούσε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Τα έλεγα, όπως πάντα, με πολύ προσοχή ίσως, αλλά αναφερόμουν σε αυτό σε πολλές παραγράφους. Το συμπέρασμά μου είχε ως τίτλο «η Ευρώπη στην περιφέρεια του κόσμου».
Κι έλεγα πως, κατά τον ιστορικό ψυχρό πόλεμο, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως υπήρχαν θερμοί πόλεμοι, ειδικότερα σε Ασία, Αφρική και Νότιο Αμερική – αν σκεφτούμε τα πραξικοπήματα. Κι υπήρχαν θερμοί πόλεμοι στην περιφέρεια. Κι έλεγα στο συμπέρασμα του προηγούμενου βιβλίου μου ότι, δεδομένου του διεθνούς πλαισίου αύξησης των εντάσεων που συνδέονται επίσης με την κλιματική αλλαγή – διότι αυτό είναι καίριας σημασίας, κι ελάχιστα το υπενθυμίζουν- της αύξησης των ανταγωνισμών μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, η Ευρώπη μπορούσε να γίνει ένα πεδίο μάχης. Δεν φανταζόμουν βέβαια ότι αυτό θα συνέβαινε τόσο γρήγορα. Έπειτα, δεν είμαι των προβλέψεων. Τα έλεγα προσεκτικά, επιφυλακτικά. Κι έτσι επανερχόμαστε στο αρχικό θέμα, και στην εξήγηση της έκπληξης που αισθάνθηκαν οι ευρωπαϊκές ελίτ. Διότι, στην πραγματικότητα, οι γαλλικές και άλλες ελίτ θεωρούν ακόμη την Ευρώπη ως κέντρο του κόσμου και δεν αντιλαμβάνονται ότι δεν είμαστε πια στην εποχή του προηγούμενου ψυχρού πολέμου όπου οι εντάσεις και η ισορροπία βρίσκονταν στην Ευρώπη.
Το είδαμε, σήμερα δεν βρίσκονται πλέον στην Ευρώπη, δεν βρίσκονταν τον Φεβρουάριο του 2022, και γι’αυτό ο Πούτιν επιτέθηκε τόσο σφοδρά στην Ουκρανία.
Ένα από τα casus belli που αναφέρεται συχνά και σύντομα στην αρχή της σύγκρουσης είναι το θέμα του ΝΑΤΟ. Παίζει πραγματικά ρόλο σε όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία;
Ναι. Υπήρξαν «βαρύγδουπες» εξηγήσεις: οι δεσμεύσεις περί μη διεύρυνσης του ΝΑΤΟ προς ανατολάς, και υπήρξε ολόκληρη συζήτηση σχετικά και όλοι επικέντρωσαν στο θέμα του ΝΑΤΟ. Αυτό που εγώ δείχνω στο βιβλίο μου είναι πως, πίσω από το θέμα του ΝΑΤΟ, τα σημαντικά θέματα ήταν τα στρατηγικά και αυτά που συνδέονται με τα πυρηνικά. Στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Ουκρανών και Αμερικανών, αυτό που ενδιαφέρει τους Ουκρανούς είναι η αμερικανική πυρηνική ομπρέλα. Και οι Αμερικανοί, ειδικότερα ο Μπάιντεν, όπως και οι Ευρωπαίοι, αρνήθηκαν επανειλημμένως την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, διότι ήξεραν πολύ καλά ότι το θέμα αποτελούσε κόκκινη γραμμή. Πρακτικά, όμως, οι ουκρανικές δυνάμεις είναι όλο και περισσότερο σε διαλειτουργικότητα με τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ, το γνωρίζουμε. Τα τελευταία αυτά χρόνια, Αμερικανοί, Άγγλοι, προμήθευσαν όπλα και εκπαίδευσαν ουκρανικές δυνάμεις, το γνωρίζουμε επίσης. Σήμερα, υπάρχει δραστηριότητα των δυτικών υπηρεσιών πληροφοριών, αμερικανικών και αγγλικών σίγουρα, σε ουκρανικό έδαφος. Όλα αυτά, προφανώς έπαιξαν ρόλο. Μόνο που, από πλευράς των πολύπλοκων σχέσεων που περιγράφαμε πιο πριν, μεταξύ Λευκού Οίκου και Ζελένσκι, ο Μπάιντεν είπε ξεκάθαρα στον Ζελένσκι το 2021, όταν ανέβαινε στην εξουσία, πως δεν ετίθετο θέμα να γίνει η Ουκρανία μέλος του ΝΑΤΟ. Κι αυτό εξηγεί ενδεχομένως το γεγονός ότι, από ουκρανικής πλευράς, γίνονταν όλο και πιο έντονες αναφορές στο πόσο μετάνιωσαν που εγκατέλειψαν τα πυρηνικά όπλα το 1994. Δηλαδή, είναι σαν -έχοντας καταγράψει την πλήρη άρνηση ένταξής της στο ΝΑΤΟ- η Ουκρανία ανέβασε την πίεση, ακόμη κι έναντι των Αμερικανών, σε ύφος «ΟΚ, αφού είναι έτσι, εμείς θα θεωρήσουμε ότι το μνημόνιο της Βουδαπέστης είναι άκυρο». Πράγμα που σημαίνει πως και οι δεσμεύσεις της Ουκρανίας στο θέμα των στρατιωτικών πυρηνικών δεν ήταν πλέον εξασφαλισμένες. Εξ άλλου, τέλη Μαρτίου 2022, υπήρξε μια προσπάθεια διαπραγμάτευσης μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών (πριν οι Αμερικανοί αρχίσουν να μιλούν για εγκλήματα πολέμου από πλευράς Ρώσων). Κι ο Ζελένσκι τότε, για πρώτη φορά, λέει «είμαστε έτοιμοι να βεβαιώσουμε πως η Ουκρανία θα είναι ένα μη πυρηνικό κράτος, αλλά θέλουμε οι μεγάλες δυνάμεις να αναλάβουν υποχρεωτικές δεσμεύσεις για να διασφαλίσουν την ασφάλεια της χώρας.» Αυτό πάντως είναι που πρότεινε, τέλη Μαρτίου 2022, και αυτό συνέβη τότε. Το διπλωματικό κομμάτι μπήκε στην άκρη, σε σχέση με το καθαρά στρατιωτικό. Η BBC ήταν η μόνη, τέλη Μαρτίου, που υπενθύμισε πως ο Πούτιν κήρυξε τον πόλεμο για τον λόγο αυτόν: το θέμα των πυρηνικών. Το λέει με λίγα λόγια, αλλά είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο του φακέλου. Κι αυτό δείχνει και πάλι την πολυπλοκότητα των σχέσεων Ουκρανίας και ΗΠΑ. Η συζήτηση πάνω στο θέμα του «αφήσαμε τα πυρηνικά μας πριν από 30 χρόνια και δεν είμαστε πια ασφαλείς» συνεχίζεται και σήμερα. Έτσι, ο πρώην υπουργός άμυνας και πρώην υπουργός εξωτερικών της Πολωνίας, κεντροδεξιός, είπε πως θα ήταν απαραίτητο να στείλουμε πυρηνικές κεφαλές σήμερα, στο ουκρανικό έδαφος, για να προστατέψουμε την Ουκρανία. Ένας πρώην υπουργός της Πολωνίας λέει πως πρέπει να δώσουμε πυρηνικά όπλα στην Ουκρανία. Βλέπουμε λοιπόν πως υπήρξε, τα τελευταία χρόνια, πλήρης απορρύθμιση του θέματος των στρατιωτικών πυρηνικών στην Ευρώπη.
Υπάρχει το ενδεχόμενο, βραχυπρόθεσμα, η Ουκρανία να έχει πυρηνικά όπλα;
Κατά την γνώμη μου, όχι, δεδομένου ότι υπάρχει ανοικτή, ένοπλη σύγκρουση. Αλλά βλέπουμε ένα σημαντικό σημείο: η ισορροπία δυνάμεων δεν είναι πλέον εξασφαλισμένη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και ελάχιστα θίχτηκε το θέμα της δράσης του Τραμπ σχετικά με τα πυρηνικά. Βγήκε από πολλές διεθνείς συνθήκες που ρυθμίζουν τα πυρηνικά. Έτσι, τα τελευταία χρόνια, υπήρξε εξασθένιση τόσο των θεμάτων καταπολέμησης της διάδοσης των πυρηνικών όσο και μια εξασθένιση αυτού που ονομάζουμε «αποτροπή». Επίσης, και αυτό είναι ενέργεια του Τραμπ, βγήκε από πολλές διεθνείς συνθήκες και σημείωσε πως οι αμερικανικές δυνάμεις μπορούν σήμερα να διαθέτουν τακτικά πυρηνικά όπλα, μικρής ισχύος – πράγμα που κάνουν και οι Ρώσοι. Μικρής ισχύος μεν, αλλά δεν παύουν να είναι βόμβες αντίστοιχης ή χαμηλότερης ισχύος με της Χιροσίμα. Δεν παύουν να είναι πυρηνικά όπλα που κάνουν μεγάλες ζημιές. Υπάρχει λοιπόν ένα στρατιωτικό δόγμα, που αναπτύσσεται χαμηλόφωνα, από ρωσικής κι αμερικανικής πλευράς, κι εξηγεί πως μπορούν να χρησιμοποιηθούν και πάλι πυρηνικά στο πεδίο της μάχης. Είναι ένα σημαντικό πισωγύρισμα, που μας πάει πίσω στην δεκαετία του 50 όπου, στον πόλεμο της Κορέας ιδίως, οι Αμερικανοί στρατηγοί θέλησαν να χρησιμοποιήσουν ατομικά όπλα αλλά, ευτυχώς, δεν το έπραξαν χάρη στους διαδοχικούς Αμερικανούς Προέδρους που αρνήθηκαν να γίνει κάτι τέτοιο. Όμως το θέμα συζητιόταν. Τώρα, με την τεχνολογική πρόοδο, με τα πυρηνικά όπλα μινιατούρες, υπάρχει πισωγύρισμα πολύ πιο αισθητό και επικίνδυνο. Εξ άλλου, ο Μπαν Κι Μουν, ο πρώην Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, όταν έγινε η προσάρτηση της Κριμαίας, το 2014, αυτά τα στοιχεία είχε στο μυαλό του και είπε ότι αυτό θα είχε βαθιές επιπτώσεις στην ακεραιότητα του διεθνούς καθεστώτος καταπολέμησης της διάδοσης των πυρηνικών καθώς και στο θέμα της αποτροπής. Και είχε δίκιο. Πριν μερικές μέρες, μάθαμε από την εφημερίδα Le Canard Enchaîné, πως οι Αμερικανοί αποφάσισαν να βάλουν τακτικά πυρηνικά όπλα στις αμερικανικές βάσεις του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, θεωρώντας πως το ίδιο έπραξαν οι Ρώσοι. Αυτό, τον Φεβρουάριο του 2022 πέρασε σχεδόν απαρατήρητο, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντικό: η Λευκορωσία, σύμμαχος του Πούτιν, τροποποίησε το σύνταγμά της και από μη πυρηνικό (στρατιωτικά) κράτος, έγινε πυρηνικό. Η Λευκορωσία είναι μέρος του μνημονίου της Βουδαπέστης, έχοντας υπογράψει τα παραρτήματα. Μαζί της, η Ουκρανία και το Καζακστάν, πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, δεσμεύονταν για αποστρατικοποίηση και επαναπροώθηση των όπλων που διέθεταν προς την Ρωσία. Δεσμεύονταν επίσης να καταπολεμήσουν την διάδοση των πυρηνικών. Την εποχή εκείνη ήταν και οι τρεις μέρη της Συνθήκης μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων, που είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της καταπολέμησης της διάδοσης. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό στοιχείο που δείχνει την εξασθένιση στον τομέα αυτόν. Όταν λοιπόν λένε πως ο Πούτιν δεν είναι τόσο τρελός όσο νομίζουμε και δεν θα χρησιμοποιήσει ποτέ τα πυρηνικό όπλο, το πρόβλημα δεν είναι ο Πούτιν αλλά το ότι, παγκόσμια, στον συσχετισμό πυρηνικών δυνάμεων υπάρχει εξασθένιση του θέματος της αποτροπής. Σε τέτοιο βαθμό που, το 2020, ο ίδιος ο Μακρόν είπε, σε έναν λόγο του στην Σχολή Πολέμου «είμαστε κατά της χρήσης τακτικών πυρηνικών όπλων διότι αυτό μπορεί να αποτελέσει στοιχείο κλιμάκωσης που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ολοκληρωτικό και γενικευμένο πυρηνικό πόλεμο». Φυσικά, πρόκειται για στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη.
Από πιο «γαλλο-γαλλικής» πλευράς, αυτό που είναι πολύ ενδιαφέρον στο βιβλίο σου είναι πως δείχνεις ότι υπάρχουν ρωσικά συμφέροντα που εμπλέκονται ακόμη και στους πλέον στρατηγικούς μας τομείς και ειδικότερα στο θέμα της εξαγοράς από την EDF (γαλλική ΔΕΗ) του τμήματος τουρμπινών της Alstom της εταιρείας για την οποία ειπώθηκαν πολλά το 2014-2015, όταν πέρασε υπό τον έλεγχο της General Electric.
Ναι, πράγματι. Εδώ και χρόνια, ειδικά από την πτώση της ΕΣΣΔ μεταξύ άλλων, αλλά και πιο παλιά, αν επανέλθουμε στον Euratom που είναι ένας ευρωπαϊκός οργανισμός συνεργασίας στον τομέα της μη στρατιωτικής πυρηνικής ενέργειας, ο τομέας αυτός ήταν παγκοσμιοποιημένος, με έντονη συνεργασία μεταξύ πυρηνικών κρατών και πυρηνικών βιομηχανιών. Κι αυτό που ανακάλυψα είναι πως η γαλλική πυρηνική βιομηχανία ήταν ιδιαίτερα συνδεδεμένη με την ρωσική πυρηνική βιομηχανία. Ένα πολύ απτό στοιχεία: σήμερα, όταν η Rosatom πουλά έναν πυρηνικό σταθμό, έναν πυρηνικό αντιδραστήρα στην διεθνή αγορά, αυτό φέρνει σχεδόν 1 δις ευρώ στο γαλλικό «πυρηνικό οικοσύστημα», με όλους τους υπεργολάβους, τις μεγάλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην αγορά της πυρηνικής ενέργειας, στην Γαλλία. Εξ άλλου, μερικές εβδομάδες πριν ξεκινήσει η σύγκρουση στην Ουκρανία, τον Νοέμβρη – Δεκέμβρη του 2021, το αφεντικό της Rosatom υπέγραψε εξαιρετικά σημαντική συμφωνία με την EDF με θέμα την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ του γαλλικού δημόσιου ομίλου και της Rosatom. Κι έπειτα -κι εδώ είναι όλη η τρέλα της εποχής, θα λέγαμε – τον Φεβρουάριο του 2022, όταν ο Μακρόν επιδίδεται στις μεγάλες επικοινωνίες, σχεδόν 10 μέρες πριν την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, πηγαίνει στο Belfort (έδρα της Alstom) και εξηγεί πως το γαλλικό κράτος, μέσω της EDF, δεσμεύτηκε να εξαγοράσει το κομμάτι των περίφημων τουρμπινών Arabelle, για το οποίο τόσα ειπώθηκαν κατά την διάρκεια της υπόθεσης Alstom, που εξοπλίζει τις συμβατικές νησίδες των πυρηνικών σταθμών και που είχε εξαγοραστεί από την General Electric το 2014. Λοιπόν, όταν ο Μακρόν ανακοινώνει και αυτοσυγχαίρεται στο Belfort, μπροστά στους εργαζόμενους της Alstom, ότι η EDF θα εξαγοράσει τις τουρμπίνες Arabelle, παραλείπει ένα πολύ σημαντικό στοιχείο: 1) ότι υπήρχαν ήδη συζητήσεις μεταξύ Rosatom και EDF ούτως ώστε οι Ρώσοι να επενδύσουν στην μελλοντική θυγατρική των τουρμπινών αυτών και 2) προπάντων το μισό της παραγωγής ειδικότερα του εργοστασίου του Belfort και της νέας θυγατρικής είχαν και έχουν ως κύριο πελάτη την Rosatom. Έτσι, μια τόσο στρατηγική βιομηχανική δραστηριότητα όσο αυτή των τουρμπινών Arabelle αλλά και των τουρμπινών γενικότερα που παράγονταν από την πρώην Alstom, από τους Γάλλους, έχει ως κύρια αγορά τους Ρώσους. Υπάρχουν όμως και άλλα στοιχεία, που αφορούν τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ είχαν εγκαταλείψει σε μεγάλο βαθμό τον τομέα των παραδοσιακών μη στρατιωτικών πυρηνικών, έστω κι αν έχουν ακόμη πενήντα πυρηνικούς αντιδραστήρες. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια, 14 % με 20 % του ουρανίου που χρησιμοποιείται στους αμερικάνικους πυρηνικούς σταθμούς προέρχονταν από τους Ρώσους. Βλέπουμε λοιπόν τις εξαιρετικά σημαντικές και βαθιές συνέπειες όλων αυτών. Και βλέπουμε επίσης την πολλαπλή υποκρισία της λεγόμενης δυτικής πλευράς που λέει «θα απεξαρτηθούμε τελείως από τους Ρώσους, θα πολλαπλασιάσουμε τις κυρώσεις» αλλά, ένας τομέας όπου δεν υπάρχει καμία κύρωση, είναι αυτός της πυρηνικής ενέργειας. Είδαμε όμως ότι, στο θέμα της Ουκρανίας, πρόκειται για ένα στοιχείο κρίσιμο και στρατηγικό.
Χωρίς να είμαστε Κασσάνδρες ή μελλοντολόγοι, μιας και ξέρω πως δεν σου αρέσει κάτι τέτοιο, τί προβλέπεις σχετικά με την σύγκρουση αυτή; Στην αρχή λέγονταν πως ο ουκρανικός στρατός θα διαλύονταν, αλλά βλέπουμε την σύγκρουση να βαλτώνει εδώ και πέντε μήνες. Πώς θα τελειώσει όλο αυτό;
Δεν έχω ιδέα. Υπάρχει πάντα η περίπτωση να ξεφύγει η κατάσταση, από πλευράς εμπλοκής των μεγάλων δυνάμεων, διότι οι επιθέσεις είναι σε πολλά μέτωπα.
Πώς μπορεί το ενεργειακό θέμα να επηρεάσει την έκβαση του πολέμου;
Το ενεργειακό θέμα μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ευρωπαίων. Έτσι, στον τομέα του αερίου για παράδειγμα: 1) οι δυο μεγάλες χώρες με τις μεγαλύτερες επιπτώσεις είναι η Γερμανία και η Ιταλία. Αυτές οι δυο τελευταίες βιομηχανικές δυνάμεις της Ευρώπης χρειάζονται το αέριο. Όλη η γερμανική χημική βιομηχανία χρειάζεται το αέριο αυτό, ενώ έχει επίσης επιπτώσεις λόγω του γεγονότος ότι ένα μέρος των χημικών προϊόντων παράγονταν στην Ουκρανία. Αυτό μπορεί να έχει συνέπειες και στην γαλλική οικονομία, ειδικότερα στην γεωργία, τις εντατικές καλλιέργειες, που χρειάζεται το άζωτο που παράγεται στην Ουκρανία, εν μέρει, και βάσει του αερίου. Έτσι, εν ολίγοις, σε Γερμανία και Ιταλία, το ας πούμε «κόμμα της άμεσης λήξης του πολέμου, έως και της παράδοσης των Ουκρανών» ή το «κόμμα της ειρήνης» είναι σε μεγάλο βαθμό οι οικονομικές δυνάμεις: η γερμανική εργοδοσία είναι κάθετα αντίθετη των κυρώσεων κατά του Πούτιν. Το ίδιο συμβαίνει και με την ιταλική εργοδοσία. Όλες αυτές οι οικονομικές δυνάμεις – χωρίς να το λένε δημόσια – ανεβάζουν την πίεση στο παρασκήνιο ώστε οι κυβερνώντες να διακόψουν την στήριξη των Ουκρανών. Κι αυτό εξηγεί τον λόγο για τον οποίο οι Γερμανοί, οι Ιταλοί και λίγο λιγότερο οι Γάλλοι είχαν πάντα μια πιο ενδιάμεση στάση, λιγότερο επιθετική, απέναντι στην σύγκρουση στην Ουκρανία. Υπάρχει το οικονομικό στοιχείο που λαμβάνουν υπόψη τους. Το ενδιαφέρον είναι πως μεταξύ εκείνων που επικαλούνται την διπλωματία για την ρύθμιση του θέματος, και που θα σήμαινε στην πραγματικότητα την εγκατάλειψη δυο σημαντικών εδαφικών περιοχών από ουκρανικής πλευράς, υπάρχει ένα στοιχείο timing, κι αυτό είναι το θέμα των αμερικανικών mid-term εκλογών. Πράγματι, η σύγκρουση μεταξύ Μπάιντεν και Τραμπ συνεχίζεται στις ΗΠΑ. Υπάρχουν λοιπόν πολλές διαφορετικές φωνές – σκέφτομαι, π.χ., τον Κίσσινγκερ, αλλά και τον Σόρος, στο Νταβός. Είχαν τελείως διαφορετικές θέσεις σχετικά με την σύγκρουση, σκεφτόμενοι τις ενδιάμεσες εκλογές στις ΗΠΑ. Μετά το καλοκαίρι, λοιπόν, μπορεί να υπάρξει επιτάχυνση από διπλωματικής πλευράς διότι, στην πραγματικότητα, οι δυνατότητες της αμερικανικής και ευρωπαϊκής διπλωματίας περιορίζονται όσο προχωράμε προς τις εκλογές αυτές, διότι πολλοί, τόσο σε Ευρώπη όσο και σε ΗΠΑ, φοβούνται μια ήττα του Μπάιντεν.
Και η Γαλλία μέσα σε όλα αυτά έχει τεθεί τελείως στο περιθώριο, με μια υποβάθμιση της γαλλικής διπλωματίας που δείχνει πως δεν είναι σε θέση να επιβληθεί ως πρωταγωνιστής στην κρίση αυτή…
Υπήρχε ένα θέμα μέσων της γαλλικής διπλωματίας. Είχε φιλοδοξίες πέραν των μέσων της. Το βλέπουμε στην αρχή του πολέμου αλλά κι ακριβώς πριν: μια λάθος ανάλυση της κατάστασης που κατέληξε σε περιθωριοποίηση της γαλλικής διπλωματίας. Αν προσθέσουμε και την προσωπική συμπεριφορά του Μακρόν, που είναι ασταθής, που αποκαλύπτει τις διπλωματικές συζητήσεις στα ΜΜΕ, που συνεχίζει το παιχνίδι του «μακρονίζειν» όταν, κι από ρωσική κι από ουκρανική πλευρά, καταγγέλλεται αυτή η προσωπική στάση του Μακρόν. Το «μακρονίζειν» δεν σημαίνει μόνο να μιλάς για να μην πεις τίποτα. Σημαίνει και την διπλοπροσωπία, το να λες κάτι και να κάνεις το αντίθετο. Κι είναι πολύ χαρακτηριστικό το ότι και τα δυο εμπόλεμα μέρη έχουν την ίδια γνώμη για τον Γάλλο πρόεδρο! Είναι σημαντικό. Βλέπουμε επίσης ότι ο Μακρόν που, τους τελευταίους μήνες, ήταν Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς η Γαλλία είχε αναλάβει την προεδρία, αλλά και από τις γαλλικές προεδρικές, είχε σχεδόν εξαφανιστεί έως την περίφημη επίσκεψή του στην Ουκρανία, τέλη Ιουνίου. Άφησε λοιπόν την Van der Leyen, την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να πρωταγωνιστεί, να κάνει πολλές δηλώσεις που δέσμευαν την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ δεν είναι ΠΑΡΑ πρόεδρος της Κομισιόν, πράγμα που κανονικά δεν συνεπάγεται πολιτικό ρόλο ή, πάντως, όχι τόσο σημαντικό πολιτικό ρόλο, αν οι διάφοροι αρχηγοί κρατών δεν την άφηναν να το πράξει. Βλέπουμε λοιπόν πως 1) οι διάφοροι ξένοι κυβερνώντες δεν παίρνουν τον Μακρόν στα σοβαρά και 2) τις τελευταίες μέρες υπήρξε επίσης εσωτερική κρίση: με την απόφαση της εκτελεστικής εξουσίας να καταργήσει το γαλλικό διπλωματικό σώμα. Έτσι, ο Εμμανουέλ Μπον, το αφεντικό της διπλωματικής ομάδας του Προεδρικού, φαίνεται πως θα παραιτηθεί στις επόμενες εβδομάδες. Υπάρχουν λοιπόν πάρα πολλά στοιχεία που δείχνουν πως οι Γάλλοι – ενώ έχουμε την μόνιμη έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ- δεν θα μπορέσουμε να συμβάλλουμε στην εξέλιξη του ουκρανικού, από διπλωματικής πλευράς. Αλλά και λόγω του γεγονότος ότι στέλνουμε όπλα στους Ουκρανούς, και οι Ρώσοι το ξέρουν. Αυτό δεν επιτρέπει στην Γαλλία να παίξει ρόλο διαμεσολαβητή. Το είδαμε τους τελευταίους μήνες, Ο Ερντογάν, ακόμη κι ο Μπένετ όταν ήταν στην εξουσία στο Ισραήλ, προσπάθησαν περισσότερα στον διπλωματικό τομέα, κι ας μην κατάφεραν και πολλά. Έτσι, λοιπόν, τελευταία, ο Μακρόν προσπάθησε να πιέσει στο θέμα του σιταριού και των δημητριακών, για να τον δουν με θετικό μάτι μη δυτικές χώρες, κυρίως της Αφρικής, που χρειάζονται πάρα πολύ αυτά τα δημητριακά. Θα προχωρήσει παραπέρα; Δεν το νομίζω.
Ευχαριστώ πολύ, Μαρκ, για αυτήν την συγκλονιστική συζήτηση. Όταν διάβαζα το βιβλίο σου, σκεφτόμουν την φράση του Ανατόλ Φρανς που έλεγε πως «νομίζεις πως πεθαίνεις για την πατρίδα, αλλά τελικά πεθαίνεις για τους βιομήχανους».
Εμβόλια κατά του COVID και θρόμβοι αίματος: πέντε ερωτήσεις-κλειδιά
Καθώς ζητήματα ασφαλείας καθυστερούν την χρήση δυο εμβολίων κατά του COVID-19, το περιοδικό Nature εξετάζει τις ερωτήσεις για τις οποίες οι επιστήμονες θέλουν απαντήσεις.
Μια νοσοκόμα στην Ιταλία ετοιμάζει μια δόση του εμβολίου Oxford-AstraZeneca. Του: Pasquale Senatore/Pacific Press/Shutterstock
Ήταν μια δύσκολη εβδομάδα για δυο εμβόλια κατά του COVID-19. Στις 13 Απριλίου, οι αρχές των ΗΠΑ παρότρυναν του παρόχους υγειονομικής περίθαλψης να διακόψουν προσωρινά την χρήση ενός εμβολίου που παρήγαγε η Johnson & Johnson (J&J) του New Brunswick, New Jersey, λόγω έξι ύποπτων περιπτώσεων ασυνήθιστης θρόμβωσης του αίματος σε σύνολο σχεδόν επτά εκατομμυρίων εμβολιασθέντων.
Η κίνηση αυτή ήρθε αφού οι ευρωπαϊκές αρχές εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με μια πιθανή σχέση μεταξύ σπάνιων θρόμβων αίματος και το εμβόλιο της Οxford–AstraZeneca, που αναπτύχθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο από την AstraZeneca στο Cambridge και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Και οι δυο αποφάσεις έχουν επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν και οι ερευνητές και οι αρχές τονίζουν ότι τα οφέλη των εμβολίων υπερβαίνουν κατά πολύ τους κινδύνους, διάφορες χώρες περιορίζουν την χρήση του εμβολίου της AstraZeneca σε ορισμένες ομάδες του πληθυσμού, ενώ η Δανία επέλεξε να μην το χρησιμοποιήσει καθόλου. Στο μεταξύ, η J&J έχει αναστείλει την διανομή του εμβολίου της σε ορισμένες χώρες.
«Ο τρόπος με τον οποίο συνέβη, μας έκανε όλους να αισθανθούμε πως ο κόσμος είναι λίγο τρελός», λέει η Susan Goldstein, ειδική δημόσιας υγείας και υποδιευθύντρια του Κέντρου SAMRC για την Οικονομία της Υγείας και την Επιστήμη των Αποφάσεων, στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής. «Υπήρξε τεράστια σύγχυση».
Ένα μέρος της σύγχυσης αυτής πηγάζει από μιαν έντονη ανάγκη να δράσουμε γρήγορα βάσει χαωδών, ελλιπών και άστατων δεδομένων του πραγματικού κόσμου. Καθώς οι αρχές αναγκάζονται να λάβουν αποφάσεις, οι επιστήμονες ακόμη επιδίδονται σε αγώνα δρόμου για να ερευνήσουν την σπάνια διαταραχή θρομβώσεων και την σχέση της με τα εμβόλια.
Ιδού μερικές από τις ερωτήσεις-κλειδιά στις οποίες ελπίζουν να απαντήσουν.
Ποια μπορεί να είναι η σχέση μεταξύ των θρόμβων αίματος και των εμβολίων;
Οι θρόμβοι που κατ’αρχήν συνδέθηκαν με τα εμβόλια της AstraZeneca και της J&J έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: συμβαίνουν σε ασυνήθη μέρη του σώματος, όπως ο εγκέφαλος ή η κοιλιά, και συνδυάζονται με χαμηλά επίπεδα αιμοπεταλίων, των κυτταρικών τμημάτων που βοηθούν στην πήξη του αίματος. Η περαιτέρω ανάλυση βρήκε άλλες ενδείξεις μιας ασθένειας η οποία ονομάζεται θρομβοπενία οφειλόμενη στην ηπαρίνη (heparin-induced thrombocytopaenia (HIT), μια σπάνια παρενέργεια που παρατηρείται ορισμένες φορές σε ανθρώπους που έχουν λάβει το αντιπηκτικό ηπαρίνη, ακόμη κι αν οι εμβολιασθέντες δεν είχαν πάρει αυτό το φάρμακο.
Η ΗΙΤ θεωρείται πως εκκινεί όταν η ηπαρίνη συνδέεται με μια πρωτεΐνη που ονομάζεται αιμοπεταλιακός παράγοντας 4 (platelet factor 4). Αυτό οδηγεί σε μια απάντηση του ανοσοποιητικού – περιλαμβανομένης της παραγωγής αντισωμάτων κατά του αιμοπεταλιακού παράγοντα 4 – που έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή των αιμοπεταλίων και την απελευθέρωση υλικού που προάγει τους θρόμβους. Το μυστήριο έγκειται στο τί είναι αυτό που αποτελεί το έναυσμα για το σύνδρομο αυτό, εν απουσία ηπαρίνης.
Τα εμβόλια που παράγουν η AstraZeneca και η J&J βασίζονται και τα δυο σε αδενοϊούς οι οποίοι μεταφέρουν το DNA που κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη του κορονοϊού που ονομάζεται ακίδα (spike) μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα. Ο πρωτεϊνικός μηχανισμός των κυττάρων χρησιμοποιεί στην συνέχεια το DNA για να φτιάξει την πρωτεΐνη ακίδας και ο οργανισμός αναπτύσσει μια ανοσοαπόκριση κατά της ακίδας.
Προς το παρόν, οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ποιο συστατικό των εμβολίων αυτών μπορεί να προκαλεί την ανεπιθύμητη ανοσοαπόκριση κατά του αιμοπεταλιακού παράγοντα 4. «Ενδέχεται να προκαλείται από τους φορείς, θα μπορούσε να προκαλείται από την πρωτεΐνη της ακίδας, θα μπορούσε να προκαλείται από έναν μολυσματικό παράγοντα που είναι παρών στον φορέα», αναφέρει ο ανοσολόγος Hildegund Ertl του Ινστιτούτου Wistar στην Φιλαδέλφεια της Πενσυλβανίας.
Υπάρχουν άλλα εμβόλια κατά του COVID-19 που συνδέονται με διαταραχές θρομβώσεων του αίματος;
Τα εμβόλια της AstraZeneca και της J&J βασίζονται σε διαφορετικούς αδενοϊούς, αλλά η εμφάνιση συμπτωμάτων που μοιάζουν με την θρομβοπενία ΗΙΤ μεταξύ εκείνων που έλαβαν τα δυο εμβόλια – και η εμφανής απουσία απόκρισης τύπου ΗΙΤ μεταξύ εκείνων που εμβολιάστηκαν με διαφορετικό είδος εμβολίου, βασισμένων στο mRNA – έχει εγείρει ανησυχίες ότι το πρόβλημα ενδέχεται να είναι κοινό μεταξύ των εμβολίων που βασίζονται σε αδενοϊούς. Ένα άλλο τέτοιο εμβόλιο είναι το Sputnik V, που αναπτύχθηκε από το Εθνικό Κέντρο Επιδημιολογίας και Μικροβιολογίας Gamaleya στην Μόσχα.
Σε ένα δελτίο Τύπου, το Ινστιτούτο Gamaleya έθεσε αποστάσεις μεταξύ του Sputnik V και των άλλων εμβολίων κατά του COVID-19 που βασίζονται σε αδενοϊούς. “Όλα τα εμβόλια που βασίζονται σε πλατφόρμα αδενοϊικών φορέων είναι διαφορετικά και δεν είναι άμεσα συγκρίσιμα,” ανέφερε, υπογραμμίζοντας ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ιών που χρησιμοποιούνται, των κυττάρων μέσα στα οποία παράγονται, την ακολουθία του DNA ακίδας που φέρουν, των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για τον καθαρισμό τους και της δοσολογίας στην οποία χορηγούνται.
Ο ιολόγος Eric van Gorp του Ιατρικού Κέντρου το Πανεπιστημίου Erasmus στο Ρότερνταμ, Ολλανδία, συμπροεδρεύει μιας σύμπραξης η οποία θα διερευνήσει την επίδραση διαφόρων εμβολίων σε αγγειακά κύτταρα που αναπτύσσονται στο εργαστήριο. Η ομάδα θα αναζητήσει επίσης αντισώματα κατά του αιμοπεταλιακού παράγοντα 4 σε λήπτες διαφόρων εμβολίων κατά του COVID-19.
Ο εντοπισμός ενός εναύσματος θα είναι σημαντικός για τα μελλοντικά εμβόλια, αναφέρει. “Μπορούμε να βασιστούμε σε εμβόλια αδενοϊών ή θα χρειαστούμε να βασιστούμε περισσότερο σε εμβόλια mRNA;” διερωτάται. “Αυτό θα είναι το κύριο ερώτημα για το προσεχές μέλλον.”
Πόσο σπάνιοι είναι οι θρόμβοι αίματος σε εμβολιασμένους ανθρώπους;
Η σχέση κινδύνου/οφέλους είναι η πλέον βασική πληροφορία την οποία χρειάζεται μια αρχή όταν αποφασίζει αν ένα φάρμακο είναι ασφαλές, αλλά αυτό μπορεί να είναι ένας αριθμός δύσκολος να προσδιοριστεί.
Είναι ξεκάθαρο πως ο κίνδυνος να αναπτύξει κανείς το σύνδρομο που μοιάζει στην θρομοβοπενία ΗΙΤ είναι πολύ χαμηλός, με 86 δυνητικές περιπτώσεις που αναφέρθηκαν στην Ευρώπη επί 25 εκατομμυρίων ανθρώπων που εμβολιάστηκαν έως τις 22 Μαρτίου. Όμως ο ακριβής αριθμός περιπτώσεων είναι ρευστός. Οι ερευνητές βασίζονται σε αναφορές ανεπιθύμητων ενεργειών μετά τον εμβολιασμό, και αυτές οι αναφορές τείνουν να είναι μεροληπτικές και να περιλαμβάνουν εσφαλμένες ταξινομήσεις, λέει ο Saad Shakir, διευθυντής της Μονάδας Έρευνας για την Ασφάλεια των Φαρμάκων στο Southampton, Ηνωμένο Βασίλειο.
Για παράδειγμα, ένα πολύπλοκο σύνδρομο όπως η θρομβοπενία ΗΙΤ θα μπορούσε να ταξινομηθεί εσφαλμένα σε ορισμένες περιπτώσεις, ειδικά πριν διαδοθούν τα νέα περί πιθανού συνδέσμου του με τα εμβόλια. Και τώρα που η δυνητική αυτή συσχέτιση έγινε δημόσια γνωστή, οι γιατροί θα την αναζητούν και οι αναφορές ενδέχεται να αυξηθούν.
Αυτό σημαίνει πως τις ερχόμενες εβδομάδες, ο αριθμός ανεπιθύμητων ενεργειών μπορεί να βρεθεί πως είναι υψηλότερος από αυτό που νομίζαμε προηγουμένως.
Υπάρχουν ομάδες ανθρώπων που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο;
Είναι δύσκολο να αναλυθούν τα δεδομένα και να προσδιοριστεί ποιος αντιμετωπίζει μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης του συνδρόμου θρόμβωσης. Από τις δημοσιεύσεις δεδομένων στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ έλειπαν σημαντικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες στους ερευνητές εκτός των ρυθμιστικών αρχών χρειάζονται για να ξεχωρίσουν τέτοιους κινδύνους, λέει η βιοστατιστικός Sheila Bird, πρώην συντονιστής προγράμματος στο Medical Research Council’s Biostatistics Unit του Πανειστημίου του Cambridge, Ηνωμένο Βασίλειο. «Η μη αποκάλυψη αυτών των πληροφοριών βασικά δημιουργεί προβλήματα στην εξαγωγή συμπερασμάτων σε εκείνους που γνωρίζουν πώς να εξάγουν συμπεράσματα», λέει η Bird. «Και δεν μου αρέσει να έχω τα χέρια δεμένα πίσω απ’την πλάτη μου».
Ο μικρός αριθμός συμβαμάτων θρόμβωσης που έχουν αναφερθεί έως τώρα και η άνιση κατανομή των εμβολίων επιτείνουν την δυσκολία. Οι πρώτες αναφορές έδειχναν πως σχετικά νέες γυναίκες που είχαν λάβει τα εμβόλια είχαν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν θρόμβους. Αλλά, την προηγούμενη εβδομάδα, ο Ευρωπαϊκός οργανισμός Φαρμάκων ανέφερε πως δεν ήταν σε θέση να εντοπίσει οποιεσδήποτε ιδιαίτερες ομάδες υψηλού κινδύνου βάσει των δεδομένων του σχετικά με το εμβόλιο της AstraZeneca. Η φαινομενική «μεροληψία» προς τις γυναίκες θα μπορούσε να είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι πολλές χώρες έδωσαν προτεραιότητα στον εμβολιασμό του υγειονομικού προσωπικού, που είναι στην πλειοψηφία του γυναίκες.
Αν οι θρόμβοι αναφέρονται συνηθέστερα σε σχέση με νέους εμβολιασθέντες, θα μπορούσε και αυτό να οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα, λέει ο Shakir. Οι θρόμβοι αίματος και τα εγκεφαλικά επεισόδια είναι πιο κοινά στους πιο ηλικιωμένους και μπορεί να μην αποτελούν έναυσμα για εις βάθος έρευνα στον ίδιο βαθμό που αυτό θα συνέβαινε με τους θρόμβους αίματος σε νεότερους εμβολιασθέντες.
Ο εντοπισμός των παραγόντων κινδύνου θα επέτρεπε στις αρχές να προσδιορίσουν καλύτερα τον κίνδυνο του εμβολίου σε σχέση με τους κινδύνους του COVID-19 οι οποίοι ποικίλλουν με την ηλικία και με άλλους παράγοντες. Αλλά, τέτοιες αναλύσεις θα πρέπει ίσως να περιμένουν την έλευση περισσότερων αναφορών ανεπιθύμητων ενεργειών. «Αυτά τα πράγματα απαιτούν χρόνο», λέει o Shakir.
Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις των φόβων για τις δυνητικές ανεπιθύμητες ενέργειες στην εμβολιαστική προσπάθεια που καταβάλλεται σε παγκόσμιο επίπεδο;
Ορισμένοι ερευνητές βιάζονται να υπογραμμίσουν ότι οι ανησυχίες σχετικά με τα εμβόλια της AstraZeneca και της J&J αποτελούν ένδειξη πως η παρακολούθηση της ασφάλειας λειτουργεί και είναι σε θέση να αναδείξει σπάνια γεγονότα μεταξύ εκατομμυρίων εμβολιασθέντων σε όλον τον κόσμο. Και αν οι αρχές δεν είχαν αντιδράσει αναστέλλοντας εμβολιασμούς και δεν είχαν συζητήσει με διαφάνεια τα διαθέσιμα δεδομένα, αυτό θα είχε μειώσει την εμπιστοσύνη του κοινού σε αυτήν την παρακολούθηση της ασφάλειας.
Όμως ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνείς τους κινδύνους προς το κοινό είναι ζωτικής σημασίας για την διατήρηση της εμπιστοσύνης, λέει η Noni MacDonald, ειδική παιδίατρος μολυσματικών ασθενειών στο Πανεπιστήμιο Dalhousie, στο Halifax του Καναδά. Κατά τις τελευταίες εβδομάδες, η φύση και η σοβαρότητα των ανησυχιών σχετικά με τις θρομβώσεις άλλαξαν, καθώς ήρθαν στο φως περισσότερα δεδομένα, σημειώνει. Αυτό, σε συνδυασμό με τις τεχνικές συζητήσεις περί των κινδύνων και των ασθενειών ενδέχεται να τροφοδοτήσει την σύγχυση.
Όταν η εμπιστοσύνη του κοινού προς ένα εμβόλιο έχει ζημιωθεί, μπορεί να είναι δύσκολο να ανακτηθεί. «Η αρνητική πληροφορία παραμένει για μεγαλύτερο διάστημα και επιμένει, ενώ επίσης ακούγεται δυνατότερα», λέει η MacDonald. «Αν ήσασταν ήδη αγχωμένος, τώρα είστε ακόμη περισσότερο αγχωμένος».
Περισσότεροι περιορισμοί στην χρήση αυτών των εμβολίων – είτε οφείλονται σε αποφάσεις αρχών είτε στην διστακτικότητα εμβολιασμού – θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσεις παγκόσμια. Και τα δυο εμβόλια είναι σχετικά φτηνά στην παραγωγή τους και εύκολα στην αποθήκευσή τους, σε σύγκριση με τα εμβόλια mRNA. Και οι δυο εταιρείες είχαν συμφωνήσει να διανείμουν δόσεις σε χαμηλές τιμές σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, μέσω του προγράμματος COVAX.
Στην Νότια Αφρική, λέει ο Goldstein, μόνον ένα τρίτο περίπου του υγειονομικού προσωπικού έχει εμβολιαστεί έως τώρα, ακόμη κι αν η χώρα περιμένει ένα τρίτο κύμα μολύνσεων από τον κορονοϊό. Δεν υπάρχει ευρεία πρόσβαση στα εμβόλια mRNA και το εμβόλιο της AstraZeneca είναι λιγότερο αποτελεσματικό στην πρόληψη μολύνσεων από μια παραλλαγή του κορονοϊού που κυριαρχεί στις μολύνσεις εντός της χώρας.
Παρά ταύτα, η Νότια Αφρική ανέστειλε την διανομής του εμβολίου της J&J, ενόψει περαιτέρω ερευνών σχετικά με τα συμβάντα θρομβώσεων.
Το εμβόλιο της J&J, το οποίο μπορεί να χορηγηθεί σε μια δόση, υποσχόταν να είναι καίριας σημασίας για τον εμβολιασμό ομάδων που δύσκολα προσεγγίζονται, όπως οι άστεγοι, οι τοξικομανείς και εκείνοι που είναι περιορισμένοι στο σπίτι τους. «Η αναστολή του εμβολίου, για εκείνους από μας που είναι υγειονομικοί πρώτης γραμμής, ήταν πραγματικά καταστροφική», είπε η Camille Kotton, ειδική λοιμωξιολόγος στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης, στην Βοστόνη, κατά την διάρκεια συνάντησης συμβούλων εμβολιασμού στα αμερικανικά κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών, στις 14 Απριλίου. «Αυτό το μονοδοσικό εμβόλιο που δεν απαιτούσε την αλυσίδα ψύξης που απαιτούν τα εμβόλια mRNA είναι σημαντική απώλεια.»
De graves dénonciations concernant des violences et l’arbitraire à la Direction générale de la police de l’Attique (GADA) sont faites par les personnes interpelées à Nea Smyrni (banlieue d’Athènes). Les dénonciations sont au même nombre que les personnes interpelées.
Selon un article du Journal des Rédacteurs (Efimerida ton Syntakton), toutes les personnes qui avaient été interpelées suite aux incidents lors des manifestations portent de graves coups. Les témoignages expliquent que les passages à tabac ne se sont pas arrêtés avec leur interpellation à Nea Smyrni mais se sont poursuivis dans les cellules de la GADA, par les hommes de l’unité anti-terrorisme et les gardes spéciaux. Des témoignages de la GADA font état de cris suite aux violences, venant des cellules où étaient détenus les interpelés de Nea Smyrni, tandis que les menaces pleuvaient en continu.
La peur dans les yeux d’un interpelé
Un des 16 arrêtés décrit au Journal des Rédacteurs une partie de ce qui s’est déroulé après avoir été amené. Bien qu’au départ il pensait qu’il serait rapidement laissé libre en raison de sa non-participation à des actes illégaux, il s’est finalement trouvé face à un acte d’accusation lourd et laissé libre sous conditions, comme la majorité des personnes interpelées.
Il explique que le soir du 9 mars 2021, des personnes interpelées à divers endroits de Nea Smyrni et à des moments différents étaient transférées à la GADA, sans aucune explication quant au motif pour lequel elles se trouvaient là et sans qu’il ne leur soit permis de contacter un avocat, tandis que leurs téléphones mobiles avaient été provisoirement saisis. À ce moment, ils n’étaient même pas au courant de l’étendue des incidents, ni des blessures de l’agent de police. Au contraire, trente personnes se trouvèrent entassées dans un petit local, au sixième étage de la GADA, sans aucune mesure de protection contre la pandémie. En outre, certains agents leur parlaient sans porter de masque. Les interpelés ont vécu l’arbitraire de la police. Ainsi, par exemple, à leur entrée à la GADA, on leur disait « Vous avez pris votre pied, ce soir, putes ? Vous vouliez un collègue mort ? ». Ou encore, des hommes de l’équipe DRASI (NdT : policiers en moto) passaient en tenant des objets saisis (planches, pierres), laissant sous-entendre qu’ils porteraient cela dans l’acte d’accusation. Certains des interpelés portent des marques visibles de coups, puisqu’ils ont « bénéficié du traitement spécial » dans les bureaux du sixième étage, renvoyant à des méthodes d’interrogatoire d’autres époques. De ces bureaux, comme explique l’interpelé, la majorité sortait effrayée, surtout les mineurs, tandis que certains adultes faisaient état de violence physique et verbale.
Tout cela, explique-t-il, se passait depuis des premières interpellations, vers 19h30 de mardi, jusqu’au premières heures de mercredi. Pendant tout ce temps, ils n’ont rien mangé, n’ont pas eu d’eau et n’ont pas dormi. Le matin du mercredi ils ont été amenés devant le procureur, contraints de se défendre dans cet état. Ensuite, ils furent ramenés à la GADA, dans des cellules, jusqu’à leur nouvelle comparution. Une caractéristique : tout le monde a remarqué le traitement différent, plus digne, dont ils ont bénéficié lors de leur transfert chez le procureur.
Mais, explique-t-il, en détention, leur traitement était sélectif : certains n’étaient jamais autorisés d’aller à la toilette ou de boire de l’eau, d’autres pouvaient aller aux toilettes trois fois par jour, tandis que quatre interpelés se sont vus interdis de sortir de leur cellule (deux garçons et deux filles). Il est à noter également que, le soir du mercredi, dès que certains arrivaient à s’endormir, on les sortaient soudain dans le couloir, l’un après l’autre, et on les conduisait dans une pièce dépourvue de caméras où ils étaient ordonnés de se déshabiller et de fléchir les genoux en s’abaissant. Les interpelés n’ont pas récupéré leurs objets personnels ni ce que leurs familles et connaissances leurs avaient envoyé les jours de leur séjour provisoire. C’est pourquoi ils craignent que n’importe lequel de ces objets pourrait être utilisé contre eux, à tout moment, et ils déclarent publiquement que dans pareil cas c’est la police hellénique qui sera responsable.
« Enlèvement et torture à la GADA »
Aris Papazacharoudakis, 21 ans, parle au Journal des Rédacteurs de son enlèvement par des policiers, un jour après les incidents de Nea Smyrni. Il dénonce les tortures qu’il a subies pour plusieurs heures à la GADA et affirme que Michalis Chrysochoïdis (Ministre de la protection du citoyen…) est le seul et exclusif responsable de tout ce qui arrivera dorénavant à lui-même ou à son co-accusé qui est en détention provisoire accusé de tentative d’assassinat de policier sans, dit-il, que cette accusation ne soit étayée.
Vous êtes parmi les personnes interpelées qui ont été amenées au juge d’instruction samedi dernier et vous avez été libéré sous conditions. Au départ, vous étiez confronté à l’accusation de tentative d’assassinat de policier, mais vous n’avez pas eu à vous en défendre car, finalement, l’accusation n’a pas été portée contre vous. Quand avez-vous été interpelé et où ?
J’ai été interpelé le lendemain des incidents de Nea Smyrni, à quelques mètres du bâtiment accueillant l’assemblée du Collectif anarchique Masovka, dont je suis membre. J’avais participé à la protestation contre les violences policières, mais il n’y aucun élément étayant ma culpabilité ou me reliant à l’incident. Il était près de 19h30 et j’allais prendre un taxi pour rentrer chez mois avant l’entrée en vigueur du couvre-feu.
D’abord, une moto s’est arrêtée devant moi, sur laquelle se trouvaient deux personnes portant des cagoules. J’ai présenté ma carte d’identité. Quelques secondes après, un véhicule sans plaques d’immatriculation est arrivé et, alors qu’il était en mouvement, ils m’ont jeté sur le capot. Ils m’ont mis des menottes, les bras dans le dos, m’ont mis une cagoule et m’ont poussé dans l’auto avec des coups de poing et de pied. Jusqu’à ce moment-là je ne savais pas dire si j’avais à faire avec des policiers ou des mafiosi. Il s’est avéré que j’aurais peut-être mieux fait d’avoir à faire avec des mafiosi. Au travers de la cagoule je pouvais distinguer peu de choses mais, chaque fois que levais la tête, on me frappait. À un moment donné j’ai entendu une radio. Elle ne venait pas de l’auto et j’ai compris qu’elle était accompagnée d’autres motos. Avant mon enlèvement j’avais appris que mon meilleur ami avait disparu. C’est lui qui est en détention provisoire sur la base d’accusations boiteuses.
Que savez-vous de l’arrestation de votre ami ?
Elle s’est passé devant chez lui mais à l’heure où il travaillait. Il travaille comme livreur et, alors qu’il livrait des plats, il a été littéralement enlevé. Comme il tardait de rentrer, les gens du travail ont contacté la famille et pour longtemps on craignait qu’il avait eu un accident de la route. En particulier, à partir du moment où sa mère a téléphoné à la Direction de la police, on l’a assuré que son fils n’était pas détenu. Alors, la famille a été à la police pour déclarer sa disparition. Comment pouvaient-ils savoir que c’était la police qui l’avait fait disparaître…
Vous avez été amené à la GADA ?
Oui, au sous-sol. A droite et à gauche, j’ai vu qu’il y avait des dizaines de policiers en rangs. On m’a sorti de l’auto et on a commencé à me frapper. On m’a jeté dans l’ascenseur et on me disait « on va violer même ton chiot ». On m’a demandé mon âge et quand j’ai répondu que j’avais 21 ans, ils m’ont dit « t’as des jambes bien fortes, pour 21 ans », et ils me frappaient aux jambes. Ils m’ont mis dans une pièce. J’étais toujours les bras menottés dans le dos et portant la cagoule, comme un prisonnier de guerre. Je ne sais pas combien sont passés dans ce bureau. On dirait que toute la force de la police montait et descendait pour me passer à tabac. Certains me frappaient sans parler, d’autres m’injuriaient, me demandaient constamment de dire de quelle équipe de foot j’étais fan. Je leur expliquais -façon de parler, dans l’état où j’étais- que je ne suis fan d’aucune équipe de foot, ni hooligan. On m’a répondu : « On s’en bat les couilles, tu diras une équipe ». À un moment donné, ils ont éteint la lumière et, alors, la seule lumière que je pouvais distinguer c’était quand la porte s’ouvrait pour que quelqu’un vienne me frapper. On me laissait reprendre mon souffle pour cinq minutes. Alors ils cognaient les tables et j’entendais des bruits d’outils et de fermetures-éclair et on me demandait « T’es prêt ? » Je répondais par la négative… c’était comme un simulacre d’exécution. Un autre m’a pris la tête et l’a violemment cognée contre la table.
Ces tortures physiques et psychologiques que vous décrivez, combien ont-elles duré ?
Il n’y avait pas un point de mon corps à ne pas avoir été battu pendant 8 heures. J’ai conclu que j’étais au 13ème étage lorsque, à un moment donné, on m’a descendu en prenant l’escalier à l’étage en-dessous, où il y avait un logo « DAEEV » (Direction de lutte contre le crime spécial violent). Enfin, j’étais au 12ème étage, et le premier cycle de mes tortures venait de s’achever. Le deuxième a commencé en me montrant une fenêtre et en me disant : « Si tu veux te sauver, personne ne t’en empêchera. Sinon, dans quatre jours, tu iras en prison pour tentative d’assassinat de policier, et, là, tu auras l’occasion de compter les « like » à tes posts. »
À quelle publication faisaient-ils référence ?
J’avais commenté sur Facebook -c’est encore là- qu’il s’agissait de drôles de Clouseaux qui attribuaient des accusations de mafia, parlant de l’arrestation du jeune qui avait perdu son portefeuille, que je ne connais pas personnellement. Moi, on me demandait constamment des noms, de n’importe qui, on me disait de donner des activistes politiques. Je disais que je n’en connaissais pas et on m’a donné des coups de coude sur la colonne vertébrale. J’ai cru que j’allais être paralysé. J’essayais et je souhaitais m’évanouir pour qu’on m’amène à l’hôpital, ou bien que je meure. Je perdais connaissance, je suis tombé de la chaise et on m’a soulevé en tirant par les menottes. Soudain, quelqu’un m’a retiré la cagoule. J’ai dit « je ne me sens pas bien ». On m’a répondu « pourquoi tu ne te sens pas bien ? Tu t’es cogné ? » Alors, on m’a demandé de signer mon arrestation et on m’a dit que je devais reconnaître que les objets saisis étaient tout ce que j’avais sur moi, rien de plus. Je ne voulais pas donner mes empreintes digitales, craignant un acte d’accusation fabriqué de toute pièces. Quand j’ai parlé du cas d’Irianna, ils m’ont dit « ne regarde pas trop Netflix ». Finalement, ils ont pris de force mes empreintes digitales, sans mon consentement. Ensuite, on m’a emmené dans une cellule, au septième étage.
Au 7ème étage, il y avait d’autres personnes interpelées ?
Au début, j’étais seul dans ma cellule. Mais j’ai crié le nom de mon ami et il a répondu. Ensuite, on nous a mis dans la même cellule, sous régime différent de celui des autres. Nous étions complètement isolés. Pas d’eau, pas de toilette. La seule aide venait des jeunes qui avaient été arrêtés à Nea Smyrni. Ils nous passaient des bouteilles d’eau par les barreaux. C’est ce que nous avons bu. Puis, c’est dans les bouteilles que nous avons uriné. Nous nous couchions à même le sol de ciment. Pas de matelas, pas de couverture, rien. Pendant deux jours, nous n’avions pas accès aux toilettes. Nous n’étions pas autorisés de parler avec un avocat. À un moment donné, ils nous ont permis de contacter nos familles, pour 30 secondes. Pendant ce temps, ils nous montraient leurs matraques, pour que nous sachions ce qui nous attendait si nous dépassions le délai de la demi-minute. Même au tribunal, à côté de notre avocate, il y avait l’unité anti-terrorisme.
Avez-vous demandé à aller à l’hôpital ou avez-vous dit à la juge d’instruction tout ce que vous dénoncez ?
J’ai refusé de demander des soins médicaux, pour des raisons de dignité. La juge d’instruction pouvait constater les marques de coup sur mon visage. Mon ami et moi, nous sommes des prisonniers politiques et c’est précisément pour cette raison qu’il est en détention provisoire. Les conversations qu’ils invoquent ne prouvent qu’une chose : le fait que nous étions illégalement sur écoute. Même aujourd’hui, je crains pour ma vie et celle de mon ami. Je déclare publiquement que, pour tout ce qui nous arrivera, l’exclusive responsabilité incombe à « monsieur Michalis de Nea Dimokratia » (NdT : Michalis Chrysochoïdis, ministre du gouvernement de la Nouvelle Démocratie), comme j’entendais certains s’adresser à lui quand ils lui parlaient au téléphone.
Crépy-en-Valois, Γαλλία – Πολυαναμενόμενη, η πρώτη ορολογική μελέτη που ποσοτικοποιεί την συλλογική ανοσία βάσει του πληθυσμού μιας εστίας της επιδημίας (το cluster του Crépy-en-Valois, 60) μόλις δημοσιεύθηκε on line (αγγλική έκδοση).
Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Παστέρ προσφέρουν τα πρώτα στοιχεία σχετικά με την ανοσία αγέλης: 25,9% του υπό μελέτη πληθυσμού, δηλαδή περισσότερα από 600 άτομα που είχαν σχέση με το λύκειο Jean-Monnet, έχουν αντισώματα κατά του ιού. Η μελέτη παρέχει πολλά στοιχεία που θα είναι χρήσιμα στην χαλάρωση των μέτρων περιορισμού, όπως ένα ενδοοικογενειακό ποσοστό μόλυνσης χαμηλότερο από το αναμενόμενο ή την αποτελεσματικότητα του κλεισίματος του λυκείου και της απομόνωσης. Εξ άλλου, η ανοσμία και η αγευσία φαίνεται να υπογράφουν την μόλυνση και, όσο κι αν αυτό μπορεί να μοιάζει παράλογο, οι καπνιστές μολύνονται λιγότερο από τον ιό.
Έρευνα σε 661 μαθητές, καθηγητές, προσωπικό του Λυκείου
Στις 25 του περασμένου Φεβρουαρίου, ένας ασθενής της Oise που ήταν θετικός στο τεστ για SARS-CoV-2 πεθαίνει σε νοσοκομείο του Παρισιού όπου είχε εισαχθεί επειγόντως την προηγουμένη. Είναι ο πρώτος Γάλλος που πεθαίνει από Covid-19 και η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση που δεν έχει καμία σχέση με την Κίνα. Μια επιδημιολογική μελέτη αναδεικνύει την ύπαρξη εστίας επιδημίας στο Λύκειο Jean-Monnet του Crépy-en-Valois, εκεί όπου ο θανών ασθενής ήταν καθηγητής.
Μεταξύ της 30 Μαρτίου και της 4 Απριλίου, ερευνητές του Ινστιτούτου Παστέρ, με την υποστήριξη της Περιφερειακής υπηρεσίας υγείας της Hauts-de-France και της Ακαδημίας της Amiens, με την στήριξη του Γαλλικού Ιδρύματος Αίματος (‘Etablissement Français du Sang) πραγματοποίησαν εκτεταμένη έρευνα στο Crépy-en-Valois σε 661 μαθητές, καθηγητές, προσωπικό του Λυκείου Jean-Monnet και τους συγγενείς τους.
Οι εθελοντές απάντησαν σε ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με τα αναπνευστικά συμπτώματα τα οποία είχαν ενδεχομένως εμφανίσει. Στην συνέχεια, μετά από λήψη δειγμάτων αίματος, ένα ορολογικό τεστ που ανέπτυξε το Ινστιτούτο Παστέρ ανίχνευσε, ή όχι, αντισώματα που έδειχναν μόλυνση από τον νέο κορωνοϊό.
«Η μελέτη αυτή, (αν και) πολύ απλή στην δομή της, υπήρξε εξαιρετικά πλούσια σε συμπεράσματα», αναφέρει ο Καθηγητής Arnaud Fontanet, διευθυντής του τμήματος Συνολικής υγείας του Ινστιτούτου Παστέρ και καθηγητής του CNAM, κατά την διάρκεια διαδικτυακής συνέντευξης τύπου.
Ποσοστό προσβολής από την μόλυνση: 25,9 %
Στα 661 άτομα που συμμετείχαν στην μελέτη, 117 ανέπτυξαν αντισώματα κατά του SARS-CoV-2, γεγονός που σημαίνει ότι το ποσοστό προσβολής είναι 25,9 %. Το ποσοστό προσβολής ορίζεται από τους ερευνητές ως το ποσοστό των συμμετεχόντων των οποίων η μόλυνση από τον SARS- CoV-2 επιβεβαιώθηκε με την ανίχνευση αντισωμάτων.
Διακρίνοντας δυο ομάδες – εκείνους που πήγαιναν στο Λύκειο και τον δεύτερο κύκλο, δηλαδή, τα άτομα που ζούσαν πλησίον της πρώτης ομάδας – αυτό το ποσοστό προσβολής είναι διαφορετικό.
Για την πρώτη ομάδα, 38% των μαθητών της έρευνας είχαν αντισώματα, έναντι 43% των διδασκόντων και 59% του προσωπικού που εργαζόταν στο σχολείο.
Ενδοοικογενειακή μετάδοση χαμηλότερη από την αναμενόμενη
«Για την οικογένεια, γονείς και αδέρφια, τα στοιχεία είναι ενδιαφέροντα καθώς αντικατοπτρίζουν καλύτερα αυτό που συνέβαινε στην πόλη του Crépy-en-Valois εκείνη την στιγμή», εξηγεί ο Arnaud Fontanet.
Για τους γονείς, υπάρχει μια αύξηση του κινδύνου προσβολής που περνά από το 9% στο 17%, αν ο μαθητής έχει μολυνθεί. Για τα αδέρφια, η αύξηση αυτή περνά από το 3% στο 21%, αν ο μαθητής έχει μολυνθεί. Το 9% των γονιών μολύνθηκαν ενώ ο μαθητής δεν είχε μολυνθεί. Το ποσοστό αυτό δίνει μια εκτίμηση της κυκλοφορίας του ιού στον ενήλικα πληθυσμό του Crépy-en-Valois.
«Τα στοιχεία αυτά δίνουν μια αμφίρροπη εικόνα. Αφενός, υπάρχει μια αύξηση του κινδύνου που συνδέεται με την εισαγωγή του ιού με δυνητικά πολύ σοβαρές συνέπειες αν υπάρχει στην οικογένεια ευπαθές μέλος», σχολιάζει ο Arnaud Fontanet. «Αφετέρου, αυτό μας λέει πως σε μια περίοδο όπου δεν παίρναμε ιδιαίτερα μέτρα κατά του ιού, η εισαγωγή του ιού σε ένα σπίτι δεν μεταφραζόταν συστηματικά με μόλυνση του συνόλου της οικογένειας.» «Είναι ενδιαφέρον, συνεχίζει, να δούμε τί σήμαινε, σε «φυσικές» συνθήκες η εισαγωγή ενός μολυσμένου ατόμου σε μια οικογένεια, χωρίς προστασία.»
Η ανέφικτη συλλογική ανοσία
Τα ποσοστά διείσδυσης δείχνουν πως η κυκλοφορία του ιού δεν ήταν τόσο σημαντική όσο φανταστήκαμε. Αυτό έχει άμεση επίπτωση στην έννοια της «συλλογικής ανοσίας» (ανοσίας της αγέλης) σύμφωνα με την οποία η κυκλοφορία του ιού σταματά όταν τα δύο τρίτα του πληθυσμού έχουν έρθει σε επαφή με τον ιό.
«Αυτό σημαίνει πως η συλλογική ανοσία μπορεί δύσκολα να επιτευχθεί χωρίς εμβόλιο. Εν αναμονή ενός αποτελεσματικού εμβολίου, είναι απαραίτητα τα μέτρα-φραγμοί» εκτιμά το Marc Eloit, υπεύθυνος του εργαστηρίου ανακάλυψης παθογόνων παραγόντων στο Ινστιτούτο Παστέρ, από τον οποίο η γαλλική έκδοση του Medscape ζήτησε να σχολιάσει τον επιπολασμό (εξάπλωση) του ιού σε αυτόν τον πληθυσμό που, όπως όλα έδειχναν, ήταν πολύ εκτεθειμένος.
«Μετά από το πρώτο κύμα της επιδημίας, στις προσβεβλημένες περιοχές, ενδέχεται μόνο ένα 10% των ανθρώπων να συνάντησε τον ιό. Αυτό δεν αντικατοπτρίζει καθόλου αυτό που φανταζόμασταν βλέποντας την κατάσταση στις κλινικές ΜΕΘ των οποίων τα όρια είχαν τελείως ξεπεραστεί», σχολιάζει ο Arnaud Fontanet ο οποίος καλεί να επιδειχθεί η μεγαλύτερη προσοχή κατά την χαλάρωση των μέτρων περιορισμού.
Σχολικές διακοπές και περιορισμός
Σχετικά με την δυναμική της καμπύλης της επιδημίας, μετά από μια άνοδό της έως τις 14 Φεβρουαρίου, ημερομηνία έναρξης των σχολικών διακοπών, υπάρχει πτώση του αριθμού κρουσμάτων.
Στην συνέχεια, μετά από μια νέα άνοδο στο τέλος των σχολικών διακοπών, ο περιορισμός που ξεκίνησε την 1η Μαρτίου στο Crépy-en-Valois, οδήγησε σε μια νέα πτώση της καμπύλης γεγονός που μαρτυρά μια σημαντική μείωση της κυκλοφορίας του ιού.
Συνεπώς, το κλείσιμο του σχολείου έχει σημαντική επίπτωση στην επιδημία. Κάτι που είχε ήδη παρατηρηθεί για τις επιδημίες γρίπης που επιβραδύνονται κατά την διάρκεια των σχολικών διακοπών.
Επιβεβαίωση των κλινικών παρατηρήσεων
Η μελέτη αυτή παρέχει ποσοτικοποιημένα στοιχεία σχετικά με ορισμένες ιδιαιτερότητες που παρατήρησαν οι κλινικοί γιατροί.
Επιβεβαιώνει για παράδειγμα το γεγονός ότι οι καπνιστές προσβάλλονται λιγότερο: στο Crépy-en-Valois, 7,2% των καπνιστών της μελέτης είχαν προσβληθεί, έναντι 28% των μη καπνιστών. «Ως ειδικός της δημόσιας υγείας, σας υπενθυμίζω ότι το κάπνισμα σκοτώνει 75.000 ανθρώπους κάθε χρόνο, στην Γαλλία (Santé Publique France)» αναφέρει ο καθηγητής Fontanet, αμήχανος αλλά υποχρεωμένος να διαπιστώσει ότι ο κίνδυνος μόλυνσης μειώνεται κατά 75% όταν είσαι καπνιστής.
Ως ερευνητής, θεωρεί πως η καλύτερη κατανόηση της προστασίας που συνδυάζεται με το χρόνιο κάπνισμα, εντοπίζοντας ειδικότερα τις φυσιο-παθολογικές βάσεις της, θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη προληπτικής ή θεραπευτικής αγωγής κατά του Covid-19.
Η αναδρομική αυτή μελέτη επιβεβαιώνει επίσης ότι η ανοσμία (απώλεια της όσφρησης) και η αγευσία (απώλεια της γεύσης) είναι δυο μείζονα συμπτώματα που επιτρέπουν να διαπιστώσει κανείς ότι ένα άτομο έχει προσβληθεί: 84,7% των ατόμων που είχαν απώλεια όσφρησης και 88,1% εκείνων που είχαν απώλεια γεύσης έχουν μολυνθεί. Αν και μόνο ένα τρίτο των μολυσμένων ατόμων παρουσιάζει ένα από αυτά τα δυο συμπτώματα, μπορούμε να πούμε πως η εμφάνιση ενός από τα δυο συμπτώματα αυτά υπογράφει την ασθένεια.
Σχετικά με το ποσοστό των ασυμπτωματικών, αυτό ανέρχεται στο 17% στην μελέτη αυτή. Οι ερευνητές όμως θεωρούν πως πρόκειται για υπο-εκτίμηση. Σύμφωνα με αυτούς, το ποσοστό περιλαμβάνεται μάλλον μεταξύ 20% και 40%.
Τέλος, κι αυτό εξηγείται από την νεότητα του πληθυσμού της μελέτης, κανένας θάνατος δεν καταγράφτηκε στον πληθυσμό του Λυκείου αλλά 5,3% των κρουσμάτων χρειάστηκαν νοσηλεία.
Μετάφραση δική μου
Το πρωτότυπο βρίσκεται εδώ: https://blog.mondediplo.net/les-connards-qui-nous-gouvernent
Φυσικά, δεν το λέω εγώ – α, όχι! Ο Claude Askolovitch το λέει. Για την ακρίβεια, ο Claude Askolovitch μεταφέρει τα λόγια ενός « φίλου πνευμονολόγου ». Ταυτόχρονα, έχεις την αίσθηση πως τα υιοθετεί και λίγο. Δεν είναι αυτός ακριβώς που το λέει αλλά είναι και λίγο σαν να το λέει ο ίδιος. Πάντως, όλα τα πιστοποιητικά σεβασμιότητας φέρουν τις δέουσες σφραγίδες: ένας δημοσιογράφος του France Inter και του Arte – δύσκολα βρίσκεις πιο πλήρεις περγαμηνές. Κι έτσι, ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση, νάτος που μιλά, ή αφήνει να μιλούν, για τους κυβερνώντες μας ως «μαλάκες».
Αναρρωτιέται κανείς τι μύγα τον τσίμπησε – συγχρόνως όμως, πρέπει να το παραδεχτούμε: όταν ένα βίντεο που προορίζεται να παραμείνει στην συλλογική μνήμη δείχνει την Agnès Buzyn, πρώην υπουργό υγείας, να δηλώνει τέλη Ιανουαρίου πως ο ιός θα μείνει στην Wuhan και πως δεν πρόκειται επ’ουδενί να δούμε ούτε καν τι χρώματος είναι. Όταν, έως τις 12 Μαρτίου το απόγευμα, ο υπουργός Blanquer επιμένει πως δεν υπάρχει κανένας λόγος να κλείσουν τα σχολεία (κι εγώ, όπως κι ο Claude Askolovitch, έχω έναν φίλο: στην τάξη της κόρης του, εφτά θετικές περιπτώσεις, αλλά γιατί να ενοχλήσουμε τους γονείς με αχρείαστες αγωνίες σχετικά με το ποιος θα κρατήσει τα παιδιά;), και το ίδιο απόγευμα ανακοινώνεται το κλείσιμό τους. Όταν, σε ένα tweet που είναι ταξινομητέο στο ίδιο ράφι με το βίντεο της Buzyn, ο Μακρόν, σαν χίπστερ της Εκάλης που μόλις τέλειωσε ένα εργαστήρι ποίησης στο κολέγιο, μας καλεί – στις 11 Μαρτίου – : «Δεν θα απαρνηθούμε τίποτε, προπάντων όχι το να γελάμε, να χορεύουμε, να αγαπάμε, προπάντων δεν θα αρνηθούμε τα τραπεζάκια των καφέ, τις αίθουσες συναυλιών, τις γιορτές στις καλοκαιρινές βραδιές, προπάντων δεν θα αρνηθούμε την ελευθερία», για να κλείσει τα σχολεία στις 12 του μηνός, να αφήσει τον πρωθυπουργό του να ανακοινώσει μια αρχή γενικού περιορισμού στις 14 του μηνός, και στις 16 του μηνός να επιπλήττει τον λαό που ακολουθούσε το παράδειγμα που αυτός του έδινε εδώ και βδομάδες. Όταν κοιτάς την συνολική εικόνα αυτών των συγχίσεων, σκέφτεσαι όντως πως όλοι αυτοί πιάστηκαν στον ύπνο ή πιάστηκαν μαλάκες. Και καθώς η υπόθεση της έκπληξης αποκλείεται προφανώς, δεν απομένει παρά εκείνη της μαλακίας – γεγονός που δεν αποτελεί έκπληξη.
Όμως, η κατάρτιση των αρχείων δεν θα ήταν πλήρης αν δεν προσθέταμε αυτήν την σκηνή, την τόσο εύγλωττη και συνθετική, της παρέμβασης του Martin Hirsch, διευθυντή της AP-HP (Νοσοκομεία του Παρισιού) στο δελτίο ειδήσεων της France 2 το Σάββατο το βράδυ: « Ικετεύω όλους τους Γάλλους να εφαρμόσουν τα μέτρα που ανακοινώθηκαν». Ο Martin Hirsch, που περνά ξαφνικά από την κατεδάφιση στις δεήσεις. Η Δέηση, είναι ο τίτλος του βιβλίου της Svetlana Alexievitch. Με θέμα την καταστροφή του Τσερνομπίλ. Κι είναι αλήθεια πως έχει Τσερνομπίλ στην ατμόσφαιρα. Θα έχουμε «καθαριστές». Έτσι ονόμαζαν τους θυσιασμένους, εκείνους που στέλνανε εξοπλισμένους μ’ένα κομμάτι πανί να καλύπτει το στόμα, και μ’ένα ζευγάρι μπότες, να φτυαρίσουν τα μπάζα που είχαν υαλοποιηθεί από την ραδιενέργεια. Μια βοηθός νοσηλεύτρια στο Twitter δημοσιεύει το αφεντικό που κυκλοφορεί για να φτιάξουν «μόνοι τους, στο σπίτι» μάσκες από ύφασμα. Κορόιδεψαν πολύ τους σοβιετικούς και τον ρεαλιστικό σοσιαλισμό, αλλά, πραγματικά, ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός, που ήδη έχει ξεχάσει το δικό του Three Mile Island και την δική του Fukushima, καλά θα κάνει να προσέχει και να μην το παίζει έξυπνος. Στα νοσκομεία της Γαλλίας του 2020, υπάρχει έλλειψη αντισηπτικού τζελ και μασκών για το νοσηλευτικό προσωπικό – ενώ σημαντικά τμήματα του πληθυσμού θα έπρεπε να διαθέτουν από αυτά. Και σίγουρα ακόμη δεν είδαμε τίποτε: τι θα γίνει σε μερικές βδομάδες όταν το προσωπικό των νοσοκομείων που αφέθηκε χωρίς εξοπλισμό, μολυσμένο, θα αρχίσει να πέφτει σαν τις μύγες, κι όλη η δομή της υγείας θα απειλεί να καταρρεύσει πάνω στον ίδιο της τον εαυτό, καθώς οι νοσηλευτές θα έχουν γίνει νοσηλευτέοι – αλλά από ποιόν; Όμως «μηδέν αποθέματα, μηδέν άδεια κρεβάτια»: αυτή ήταν η εντολή των lean-managers – των μηδενικών-managers. Στους οποίους δεν μένει πια παρά μόνο η δέηση.
Υπάρχουν οι μηδενικοί-managers και, συνεπώς, υπάρχουν κι «έψιλον-δημοσιογράφοι» (1) : εκείνοι που αρχίζουν να στριγγλίζουν «μαλάκες» όταν η καταστροφή έχει ήδη φτάσει. Δηλαδή, μάλλον αργά. Άλλοι φώναζαν «μαλάκες», κι αυτό εδώ και καιρό, αλλά, Θεέ μου, τόσος φανατισμός! Τόση βία! Η δημοκρατία είναι ο ήρεμος διάλογος, μακριά από τα άκρα (που ενώνονται). Στο France Inter, στο Arte, στη Monde και στη Libération, η λογική είναι το όνομα της αποστολής: η βία είναι για τον λαουτζίκο που περιορίζεται από τα κιτρινιάρικα πάθη του (αναφορά στα «κίτρινα γιλέκα») ή για τους τρελαμένους της «άκρας αριστεράς». Κι έπειτα, ξάφνου, μιαν ωραία πρωία: «μαλάκες».
Το πρόβλημα με τις μεγάλες καταστροφές – χρηματοπιστωτικές, πυρηνικές, υγειονομικές – είναι πως καλύτερο θα ήταν να είχες αντιληφθεί πως πλησιάζουν. Δηλαδή, να έχει ρισκάρει να φωνάξεις «μαλάκες» όταν όλα πήγαιναν καλά ή, καλύτερα, όταν όλα έμοιαζαν να πηγαίνουν καλά – ενώ η καταστροφή μεγάλωνε στη σκιά. Η εκκίνηση, κι η μόνιμη επανεκκίνηση του χρηματοπιστωτικού τομέα, και συνεπώς των χρηματοπιστωτικών κρίσεων, συμπεριλαμβανομένης της κρίσης του 2007 : μαλάκες. Η καταστροφή του σχολείου, του πανεπιστημίου και της έρευνας (και ειδικότερα στον τομέα των κορονοϊών, τι ειρωνεία): μαλάκες. Η κατεδάφιση του δημόσιου νοσοκομείου: Α, ναι, εδώ, τέλειοι μαλάκες. Η εμφάνιση των μπουκαλιών αντισηπτικών στα εκλογικά τμήματα όταν λείπει ακόμη κι από το νοσηλευτικό προσωπικό: εκτός κατηγορίας.
Τέλος πάντων, εύκολα το λες το «εκτός κατηγορίας». Διότι, στο μέτωπο με τους μαλάκες, κι εκεί ο ανταγωνισμός είναι άγριος. Το Ηνωμένο Βασίλειο, που έχει απ’αυτούς στο σπίτι, ανακαλύπτει το σφαλματάκι της πρώτης στρατηγικής του που βασίζονταν στην κατασκευή μιας «ανοσίας αγέλης» – δηλαδή, στην προοπτική μιας επαναλαμβανόμενης επιδημίας, να αφεθούν να μολυνθούν ηθελημένα 50 ως 60 % του πληθυσμού για να κατανεμηθεί ευρέως η παραγωγή αντισωμάτων, ενόψει της «επόμενης φοράς». Όμως, μπορείς να στοιχηματίσεις στην «ανοσία αγέλης» με την εποχιακή γρίππη, για παράδειγμα, αλλά όχι με την πανούκλα. Πού βρίσκεται ο κορονωϊός, μεταξύ των δυο; Φαίνεται πως βρίσκεται πολύ στη μέση. Αρκετά πάντως ώστε το να στοιχηματίσεις στην «ρυθμιζόμενη διάδοση», αντί του αυστηρού containment (περιορισμού), να καταλήξει σε εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς – 510.000 στην βρετανική περίπτωση, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μιας έκθεσης του Imperial College. Εδώ η συνεπειοκρατική (2) ηθική φιλοσοφία έχει το χέρι βαρύ και το πνεύμα της θυσίας γενναιόδωρο – αλλά για τους άλλους, όπως πάντα.
Αλλά, το συνομοσιολογικό όργανο της ριζοσπαστικής αριστεράς, η Le Figaro, μας ενημερώνει πως υπάρχουν πολλοί λόγοι να σκεφτούμε πως η πρώτη απάντηση της γαλλικής κυβέρνησης ήταν έντονα διαποτισμένη, χωρίς να το πει βέβαια, από την θυσιαστική στρατηγική της «ανοσίας αγέλης» – «φυσικά, θα υπάρξουν μερικοί θάνατοι, αλλά, εν πάση περιπτώσει είναι για την μέλλουσα σωτηρία της συλλογικότητας». Κι έρχεται η στιγμή όπου, σε Παρίσι και Λονδίνο, αντιλαμβάνονται πως οι «μερικοί νεκροί» θα είναι μάλλον ένα βουνό από νεκρούς. Εξ ου και το μάλλον απότομο πέρασμα από την κολεγιακή ποίηση στον στρατιωτικό περιορισμό. Εξ ου επίσης το θεμιτό ερώτημα του να μάθουμε στα πόσα Ρίχτερ της κλίμακας της κυβερνώσας μαλακίας βρισκόμαστε.
Αντιλαμβάνεται κανείς, υπό τέτοιες συνθήκες ηθικής ευθραυστότητας, πως η κυβέρνηση χρειάζεται να αναφερθεί στον «πόλεμο» και στην «εθνική ενότητα». Είναι που αν επιτρέψεις την παραμικρή αμφισβήτηση, απειλείται η μετατροπή σε γενικό παρανάλωμα φωτιάς. Αλήθεια, η αλληλεγγύη με την οποία ο Μακρόν φτιάχνει τα τσεβδά τρέμολό του, δεν συνεπάγεται καθόλου να γίνεις αλληλέγγυος με αυτόν – μόνο: μεταξύ μας. Σε αυτές τις συνθήκες, παραμένει ακέραιο το καθήκον μας να βλέπουμε και η ελευθερία να πούμε: «μαλάκες», αν αποδεικνύεται.
Όμως, ο κοινωνικός κόσμος είναι σαν ένα μεγάλο σύστημα διαφορικών εξουσιοδοτήσεων. Τα δικαιώματα του να μιλάς και, προπάντων, του να ακούγεσαι, είναι άνισα κατανεμημένα. Λίγο μετρά αυτό που λέγεται. Το ποιος το λέει μετρά πολύ. Για παράδειγμα, το να προειδοποιείς τους «μαλάκες» ενόσω το France Inter λέει πως όλα πάνε καλά, δεν είναι αποδεκτό. Πρέπει το France Inter να περάσει σε mode «μαλάκες» για να μπορείς να πεις «μαλάκες» και να είσαι αποδεκτός. Είναι προφανές ότι, εδώ, France Inter ήταν μια μετωνυμία. Η μετωνυμία του μονοπωλίου του έψιλον δημοσιογράφου. Τα μάτια ανοίγουν μόνο όταν σπας τα μούτρα πάνω στο εμπόδιο. Τότε όμως, το γέλιο είναι εγγυημένο: εκείνο το πρωινό του πρώτου γύρου των δημοτικών εκλογών, το CNews μας δείχνει τον Philippe Poutou (της αριστεράς) να ψηφίζει στο Μπορντό όπου είναι υποψήφιος κι ακούμε την φωνή του σχολιαστή να υπενθυμίζει ότι «ο Philippe Poutou εκπροσωπεί ένα κόμμα του οποίου το σλόγκαν ήταν για πολύ καιρό «Οι ζωές αξίζουν μας περισσότερο από τα κέρδη τους», και βρίσκω πως αυτό που ζούμε αυτήν την στιγμή είναι η εφαρμογή αυτής της αρχής». Ορίστε, ορίστε. Ήταν τόσο αστείοι αυτοί οι τροτσκιστές με τα σλόγκαν τους, και να, ερχόμενοι από τα βάθη της ΕΣΣΔ του Τσερνομπίλ (ιστοριογραφική βλακεία πρώτης τάξης, αλλά έτσι ταξινομούνται τα πράγματα μέσα στο κεφάλι ενός δημοσιογράφου), ήταν τόσο αστείοι. Και να που έχουν δίκιο τελικά. Λέω «τροτσκιστές», αλλά κι εδώ πρόκειται για μετωνυμία – συμμετρική του απέναντι μονοπωλίου.
Απέναντι, μια που το’φερε η κουβέντα, πέραν του αστείου, τίποτε ή σχεδόν τίποτε. Ο Claude Askolovitch δεν είναι στο France Inter – θα είναι όταν, με όλες του τις περγαμηνές και εν ονόματι του εαυτού του, θα πει «μαλάκες» στο μικρόφωνο, έστω και εκ μέρους ενός «φίλου» παρά στον λογαριασμό του στο Twitter. Στην εφημερίδα Libération, δεν έχει περάσει πολύς καιρός που τραντάζονταν από σαρκασμούς στην ιδέα ότι μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει ως επιχείρημα το κραχ του χρηματιστηρίου κατά της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού (ΣτΜ: οι συντάξεις θα περνούσαν πλέον σε ιδιωτικά funds και η απόδοσή τους θα εξαρτιόταν από τις σχετικές «επενδύσεις» στο χρηματιστήριο) – Αχ, αυτοί οι Ανυπότακτοι (Insoumis)…. Στην εφημερίδα Monde, οποιαδήποτε αμφισβήτηση του συνόλου του νεοφιλελευθερισμού στην παρούσα κατάσταση αντιμετωπίζεται με παθιασμένες αγορεύσεις στο « Grand soir ».
Όμως, το ίδιον των μεγάλων κρίσεων, ως καταστάσεων με καταιγιστικές εξελίξεις, είναι πως και οι γνώμες γνωρίζουν καταιγιστικές εξελίξεις. Για παράδειγμα, με απόσταση μερικών μόνο ημερών, θα απολαύσουμε την αίσθηση του Lilian Alemagna (δημοσιογράφου της Libération, που έγραφε κατά του Μελενσόν) ότι η σύνδεση κραχ/μεταρρύθμισης των συντάξεων προκαλούσε τόσο γέλιο. Ή αυτήν του Abel Mestre, τώρα που έλαβε γνώση των άρθρων της ίδιας του της εφημερίδας σχετικά με τις προβολές θνησιμότητας και την κατάσταση των νοσοκομείων που αποκαλύπτεται προοδευτικά, και τώρα πως εκτιμά τον βαθμό αλλαγής που πρέπει να γνωρίσει το κοινωνικό σύστημα. Αυτό το σύστημα που ανεβοκατεβάζει «ήρωες», με χειροκροτήματα ως συμβολικά καθρεφτάκια, το προσωπικό των νοσοκομείων, αλλά τους στέλνει emails εξηγώντας τους ότι η μόλυνση από κορωνοϊό δεν θα αναγνωριστεί ως επαγγελματική ασθένεια (μην τυχόν και, ανάμεσα σε δυο βάρδιες, πάνε να ξεσκιστούν σε καμιά ντίσκο). Το σύστημα που, δια στόματος Martin Hirsch –πάλι αυτός- αποκαλεί «γκρινιάρηδες» τους γιατρούς και τις νοσοκόμες που κατήγγειλαν την υλική αγωνία του νοσοκομείου (του οποίου προεδρεύει), και αυτό την ίδια στιγμή που ο ίδιος ζητά από τους συνταξιούχους γιατρούς και νοσοκόμες να επανέλθουν και να αναλάβουν τα επείγοντα, δηλαδή να έρθουν στην συντροφιά των συναδέλφων τους που είναι ήδη όλοι θετικοί, σε στυλ Τσερνομπίλ. Εκείνο το σύστημα που πλέκει το εγκώμιο της ηθικής του δημόσιου τομέα, αλλά διατηρεί την μη αποζημίωση της πρώτης μέρας ασθενείας για τους άρρωστους υπαλλήλους του. Εκείνο που ξαποστέλνει τους γηραιότερους με την ελπίδα να εξασφαλίσει τις δημοτικές πλειοψηφίες του αστικού μπλοκ. Εκείνο που παράγει τέτοια «αστέρια» που – μα, τέλος πάντων! πάλι αυτός ο Martin Hirsch – που από μόνος του αποτελεί την περιφερόμενη σύνθεση του καθεστώτος -, εξηγούν στο France Inter σε δημοσιογράφους που δεν διστάζουν να λιβανίζουν το καθεστώς αλλά, αυτήν την φορά, είναι και κάπως παγωμένοι, ότι, πώς και να το πούμε, υπάρχουν εντατικές που, πώς να το πούμε… διαρκούν πολύ, διαρκούν δυο και τρεις βδομάδες, ενώ, ε, πώς να το πούμε, στο τέλος καταλήγουν μάλλον άσχημα και, έτσι, δεν χρησίμεψαν εν τέλει και πολύ (οι εντατικές θεραπείες), δεν χρησίμεψαν σε τίποτε βασικά, τόσο που θα μπορούσαμε να σκεφτούμε να τους βγάλουμε από την πρίζα λίγο νωρίτερα, δεδομένου ότι έτσι θ’απελευθερώναμε την κλίνη σε σύντομο διάστημα, σε σχέση με το zero-bed (ΣτΜ: έκφραση που έχει να κάνει με το management των νοσοκομείων και το να μην μένει κανένα κρεβάτι άδειο). Και τώρα, επί λέξει : «Όταν οι εντατικολόγοι κρίνουν ότι η εντατική θεραπεία δεν έχει ως αποτέλεσμα να παρατείνει (την ζωή) παρά μόνο για οχτώ μέρες, θα πράξουν το λογικό (sic) να μην ασχοληθούν με μιαν εντατική θεραπεία της οποίας η κατάληξη είναι εκ των προτέρων γνωστή». Αλλά, κι αυτό το επί λέξει κείμενο είναι πολύ λίγο, καθώς του λείπει ο ήχος του λόγου που σκοντάφτει, που τραυλίζει, που χαρακτηρίζει αυτόν που λέει κάτι το τερατώδες, κάτι το χυδαίο, το πρόστυχο. Διότι, το να κρίνεις «περί εντατικής φροντίδας της οποίας η κατάληξη είναι εκ των προτέρων γνωστή» είναι, όπως θα έλεγε και, εξ άλλου, το λέει ο Ali Baddou, μια «τρομερή ευθύνη». Πράγμα στο οποίο ο Hirsch απαντά, χωρίς να περιμένει, ότι «η τρομερή ευθύνη είναι πράγματι να κάνουμε όσο το δυνατόν περισσότερα, να είμαστε υπερ-οργανωμένοι, να πείσουμε τους άλλους ότι πρέπει να κινητοποιηθούν στο έπακρο» – στην καρδιά της ερώτησης που μόλις του είχε τεθεί, λοιπόν. Διότι, δεν είχαμε αντιληφθεί σωστά σε ποιόν τομέα η τρομερή ευθύνη αποτελεί τρομερή ευθύνη: είναι να αλληλοστηριζόμαστε και να «κινητοποιηθούμε στο έπακρο»! Ας πούμε τα πράγματα ως έχουν: απέναντι σε όλο αυτό, η πρόταση να τα ανατρέψουμε όλα και να τα ξαναφτιάξουμε είναι, εν τέλει, από τις πλέον μετριοπαθείς. Για να μην πούμε, ελάχιστη.
Αλλά, το ίδιον όλων των προπαγανδιστών της παρούσας τάξης, είναι πως η αίσθηση της αηδίας τους έρχεται πολύ αργά – αν ποτέ τους έρθει. Δεν ξέρουμε ποτέ πραγματικά σε ποιο σημείο πρέπει να φθάσουν οι κυρίαρχοι για να τους βγάλεις ένα ξεκίνημα αλλαγής στάσης, ένα ξεκίνημα συνολικής διερώτησης. Αλλά, δεν έχει σημασία: τα «συνολικά ερωτήματα», άλλοι είναι εκείνοι που τα θέτουν στον εαυτό τους, άλλοι που είναι πολυπληθέστεροι και, συν τω χρόνω, όλο και λιγότεροι ήρεμοι. Έως τώρα, οι νεκροί του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, μεταξύ αμιάντου, φαρμακευτικών σκανδάλων, εργατικών ατυχημάτων, αυτοκτονιών στην France Télécom, κλπ., ήταν πολύ διάσπαρτοι για να τους ανακεφαλαιώσει η κοινή συνείδηση κάτω από ένα συνολικό αιτιολογικό σύστημα. Όμως, εκείνους τους νεκρούς που πλησιάζουν κατά φουρνιές, δεν θα τους κρύψουν όπως η γάτα κρύβει τα σκατά της. Πολύ περισσότερο, δεν θα τους κρύψουν καθώς οι γιατροί εδώ και μήνες μιλούν για την κατάρρευση του νοσοκομειακού συστήματος, και ο λαός τους έχει ακούσει. Όπως αρχίζει να καταλαβαίνει τίνος «τρομερή ευθύνη» είναι αυτή η κατάρρευση. Η ώρα της απόδοσης πολιτικών λογαριασμών πλησιάζει, και κινδυνεύει να είναι «τρομερή».
Στην πραγματικότητα, μια πανδημία του μεγέθους της σημερινής, είναι η μοιραία δοκιμασία για όλην την λογική του νεοφιλελευθερισμού. Ακινητοποιεί αυτό που ο καπιταλισμός ζητά να διατηρείται μόνιμα σε φρενήρη κίνηση. Υπενθυμίζει προπάντων αυτό το αυταπόδεικτο: ότι καθώς μια κοινωνία είναι μια συλλογική οντότητα, δεν λειτουργεί χωρίς συλλογικές κατασκευές – κι αυτές συνήθως τις αποκαλούμε δημόσιο τομέα. Η θανάτωση του δημόσιου τομέα, την οποία με πάθος επιδιώκουν όλοι οι φιλελεύθεροι που διαδέχτηκαν ο ένας τον άλλον εδώ και τριάντα χρόνια, αλλά που έφθασε σε πρωτοφανή επίπεδα με την κλίκα των Μακρόν-Buzyn-Blanquer-Pénicaud κι όλων των άθλιων, δεν αποτελεί μόνο θεσμική θανάτωση όταν πρόκειται για τον δημόσιο τομέα της υγείας – όπου οι λέξεις ανακτούν πλέον το νόημά τους με υπέρτατη βία. Τον Δεκέμβρη του 2019, ένα πανό νοσοκομειακών σε διαδήλωση έλεγε: «Το Κράτος μετράει τις δεκάρες, εμείς θα μετρήσουμε νεκρούς». Να’μαστε λοιπόν.
Προς το παρόν, λέμε «μαλάκες», αλλά μη γελιόμαστε: ακόμη κι αυτό είναι ίσως επιεικές. Ποιος ξέρει, ίσως σύντομα να λέμε άλλα πράγματα.
Στην πραγματικότητα, όλη αυτή η εξουσία, αν της είχε απομείνει έστω κι ελάχιστη αξιοπρέπεια, θα έπρεπε να είχε αναλάβει την προαναγγελθείσα καταστροφή απέναντι στην κοινή γνώμη, να είχε αναγνωρίσει ότι δεν έχει καταλάβει τίποτε από τι σημαίνει να ζεις σε συλλογικότητα ούτε από τα καλέσματα της εποχής. Υπό αυτές τις συνθήκες, θα έπρεπε να είχει οπισθοχωρήσει στο επίπεδο του προσωρινού υπηρέτη, που εκ των πραγμάτων αναλαμβάνει να χειριστεί την κατάσταση, για να ανακοινώσει ότι θα παραιτούνταν με το που θα περάσει η κρίση. Όλος ο κόσμος έχει καταλάβει πως δεν είναι ακριβώς αυτή η οδός που «αυτοί που μας κυβερνούν» προτίθενται να ακολουθήσουν. Ας τους πούμε όμως ότι, σ’αυτήν την οδό, θα τους περιμένουμε στην γωνία.
(1) (ΣτΜ: Αναφορά στους «έψιλον» που αποτελούσαν την χαμηλότερη τάξη, στην κοινωνία του Brave New World (Θαυμαστός Κανούριος Κόσμος) του Aldous Huxley)
(2) Στην ηθική φιλοσοφία, η συνεπειοκρατική θέση, όπως λέει και τ’όνομά της, κρίνει τις ηθικές επιλογές βάσει ρων συνεπειών τους: αν, για παράδειγμα, πρέπει να θυσιάσεις μια ζωή για να σωθούν πέντε, ο καθαρός απολογισμός των συνεπειών είναι εντάξει. Η αντίθετη θέση, η λεγόμενη «δεοντική», κρίνει όχι μόνον βάσει των συνεπειών αλλά και βάσει των αρχών: εδώ, για παράδειγμα, τον κατ’αρχήν ιερό χαρακτήρα μιας μοναδικής ζωής. Η συνεπειοκρατική φιλοσοφία είναι λοιπόν φιλοσοφία της θυσίας, ενώ η δεοντική φιλοσοφία απορρίπτει κατηγορηματικά την λογική της θυσίας.
Από τις απεργίες του Νοέμβρη και του Δεκέμβρη 1995 στη Γαλλία, οι παρεμβάσεις του Πιέρ Μπουρντιέ αποτέλεσαν αντικείμενο κριτικής, συχνά βίαιης, ειδικότερα από πλευράς δημοσιογράφων και διανοούμενων των media των οποίων είχε αναλύσει τον κοινωνικό ρόλο. Αυτό που φαίνεται πως τους σόκαρε προπάντων ήταν το γεγονός ότι ένας «ακαδημαϊκός» παρενέβη τόσο ενεργά στον «πολιτικό» τομέα. Κι όμως, η εμπλοκή του κοινωνιολόγου στον δημόσιο χώρο ανάγεται στις αρχές της δεκαετίας του 1960, σχετικά με τον πόλεμο στην Αλγερία.
Θέλοντας να «σκεφτεί την πολιτική χωρίς να σκέφτεται πολιτικά», ο Πιερ Μπουρντιέ θέλησε να αποδείξει πως οι κοινωνικές επιστήμες και η στράτευση όχι μόνο δεν είναι αντίθετες οι μεν προς την δε αλλά και μπορούν να αποτελούν τις δυο όψεις μιας ίδιας δουλειάς, ότι το να αναλύεις και να κάνεις κριτική της κοινωνικής πραγματικότητας επιτρέπει να συμβάλλεις στην μετατροπή της. Το κείμενο αυτό διαβάστηκε από τον συγγραφέα του κατά την διάρκεια μιας συνάντησης στην Αθήνα, τον Μάη του 2001, με ερευνητές και συνδικαλιστές με θέματα όπως η Ευρώπη, ο πολιτισμός και η δημοσιογραφία και θα δημοσιευθεί σε ένα βιβλίο που θα βγει την άνοιξη, με τίτλο: Interventions (1961-2001). Sciences sociales et action politique (Παρεμβάσεις (1961-2001). Κοινωνικές επιστήμες και πολιτική δράση) (εκδ. Agone, Μασσαλία).
Αν είναι σήμερα σημαντικό, έως και απαραίτητο, κάποιοι ανεξάρτητοι ερευνητές να συμμετέχουν στο κοινωνικό κίνημα, είναι διότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πολιτική παγκοσμιοποίησης. (Λέγω, πράγματι, «πολιτική παγκοσμιοποίησης», δεν μιλώ για «παγκοσμιοποίηση» ωσάν αν επρόκειτο περί κάποιας φυσικής διαδικασίας). Η πολιτική αυτή, στο μεγαλύτερο μέρος της, κρατιέται μυστική τόσο ως προς την παραγωγή όσο κι ως προς την διάδοσή της. Κι αυτό απαιτεί ήδη πολύ δουλειά έρευνας για να την αποκαλύψεις πριν εφαρμοστεί. Έπειτα, η πολιτική αυτή έχει αποτελέσματα που μπορούμε να προβλέψουμε, χάρη στους πόρους της κοινωνικής επιστήμης, αλλά που, βραχυπρόθεσμα, δεν είναι ακόμη ορατά για τους περισσότερους ανθρώπους. Άλλο χαρακτηριστικό της πολιτικής αυτής: ένα μέρος της παράγεται από ερευνητές. Το ερώτημα είναι αν εκείνοι που, βάσει της επιστημονικής τους γνώσης, προβλέπουν τις ολέθριες συνέπειες της πολιτικής αυτής μπορούν και πρέπει να παραμείνουν σιωπηλοί. Ή μήπως, έτσι, υπάρχει ένα είδος «μη παροχής βοήθειας σε άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο». Αν αληθεύει πως ο πλανήτης απειλείται από σοβαρές καταστροφές, αυτοί που θεωρούν πως γνωρίζουν από πριν τις καταστροφές αυτές δεν έχουν καθήκον να αφήσουν τις επιφυλάξεις που, παραδοσιακά, επιβάλλουν οι επιστήμονες στους εαυτούς τους;
Στο μυαλό της πλειοψηφίας των καλλιεργημένων ανθρώπων, προπάντων στην κοινωνική επιστήμη, υπάρχει μια διχοτομία που μου φαίνεται ιδιαίτερα καταστροφική: η διχοτομία μεταξύ scholarship (πολυμάθεια) και commitment (δέσμευση, στράτευση)– μεταξύ εκείνων που αφιερώνονται στην επιστημονική εργασία, που πραγματοποιείται βάσει επιστημονικών μεθόδων και απευθύνεται σε άλλους επιστήμονες, και εκείνων που στρατεύονται και φέρουν την γνώση τους προς τα έξω. Η αντίθεση είναι τεχνητή και, στην πραγματικότητα, πρέπει να είσαι αυτόνομος επιστήμονας που εργάζεται βάσει των κανόνων του scholarship για να μπορείς να παράγεις στρατευμένη γνώση, δηλαδή μια scholarship with commitment. Πρέπει, για να είσαι πραγματικά στρατευμένος επιστήμονας, θεμιτά στρατευμένος, να στρατεύσεις μια γνώση. Κι η γνώση αυτή δεν αποκτάται παρά μόνο με την επιστημονική εργασία, που υπόκειται στους κανόνες της επιστημονικής κοινότητας.
Με άλλα λόγια, πρέπει να γκρεμίσουμε ορισμένες αντιθέσεις που βρίσκονται μέσα στο μυαλό μας και είναι τρόποι που επιτρέπουν τις παραιτήσεις: αρχής γενομένης από αυτήν του επιστήμονα που αναδιπλώνεται μέσα στον γυάλινο πύργο του. Η διχοτομία μεταξύ scholarship και commitment καθησυχάζει τον ερευνητή που έχει ήσυχη τη συνείδησή του διότι δέχεται την έγκριση της επιστημονικής κοινότητας. Είναι σαν οι επιστήμονες να θεωρούν εαυτούς διπλά επιστήμονες διότι δεν κάνουν τίποτε με την επιστήμη τους. Αλλά, όταν πρόκειται για βιολόγους, αυτό μπορεί να είναι εγκληματικό. Είναι όμως εξίσου σοβαρό όταν πρόκειται για εγκληματολόγους. Η επιφύλαξη αυτή, η φυγή αυτή προς την αγνότητα, έχει πολύ σοβαρές κοινωνικές συνέπειες. Άνθρωποι όπως εγώ, που πληρώνονται από το Κράτος για να κάνουν έρευνα, πρέπει να κρατούν προσεκτικά τα αποτελέσματα των ερευνών τους για τους συναδέλφους τους; Είναι απόλυτα θεμελιώδες να δοθεί προτεραιότητα στο να υποβάλλουμε στην κριτική των συναδέλφων αυτό που θεωρούμε πως ανακαλύψαμε, αλλά γιατί να απευθύνεται μόνο σε αυτούς η γνώση που αποκτήθηκε και ελέγχθηκε συλλογικά;
Πιστεύω πως ο ερευνητής, σήμερα, δεν έχει επιλογή: αν έχει την πεποίθηση πως υπάρχει συσχετισμός (correlation) μεταξύ των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και του ποσοστού παραβατικότητας, ένας συσχετισμός μεταξύ των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και του ποσοστού εγκληματικότητας, ένας συσχετισμός μεταξύ των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και όλων των σημείων αυτού που ο Durkheim θα ονόμαζε «ανομία», πώς μπορεί να μην το πει; Όχι μόνο δεν μπορεί να τον ψέξει κανείς γι’αυτό, αλλά θα έπρεπε να τον συγχαρούμε. (Ενδεχομένως, προχωρώ σε απολογία της δικής μου θέσης…)
Τώρα, τί θα πράξει ο ερευνητής αυτός στο κοινωνικό κίνημα; Πρώτα-πρώτα, δεν θα δώσει μαθήματα – όπως έκαναν ορισμένοι οργανικοί διανοούμενοι που, καθώς δεν ήταν ικανοί να επιβάλλουν το εμπόρευμά τους στην επιστημονική αγορά όπου ο ανταγωνισμός είναι σκληρός, πήγαιναν να το παίξουν διανοούμενοι τους μη διανοούμενους ενώ έλεγαν πως ο διανοούμενος δεν υπάρχει. Ο ερευνητής δεν είναι ούτε προφήτης ούτε πνευματικός καθοδηγητής. Πρέπει να εφεύρει έναν νέο ρόλο που είναι πολύ δύσκολος: πρέπει να ακούει, πρέπει να ερευνά και να εφεύρει. Πρέπει να προσπαθήσει να βοηθήσει τους οργανισμούς που έχουν ως αποστολή – όλο και πιο μαλθακά, δυστυχώς, συνδικάτων συμπεριλαμβανομένων – την αντίσταση στην νεοφιλελεύθερη πολιτική. Πρέπει να αναλάβει ως έργο να τους βοηθήσεις παρέχοντάς τους εργαλεία. Ειδικότερα, εργαλεία κατά του συμβολικού εφφέ που ασκούν οι «ειδικοί» που στρατεύονται με τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Πρέπει να λέμε τα πράγματα με τ’όνομά τους. Για παράδειγμα, η σημερινή πολιτική παιδείας αποφασίζεται από την UNICE (Σημ. Μετ.: ένωση εργοδοτών της ΕΕ και πολυεθνικών εταιρειών, σήμερα γνωστή με την ονομασία BUSINESSEUROPE), το Transatlantic Institute, κλπ. Αρκεί να διαβάσεις την έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) σχετικά με τις υπηρεσίες για να ξέρεις ποια θα είναι η πολιτική που θα έχουμε για την παιδεία σε πέντε χρόνια. Το υπουργείο εθνικής παιδείας δεν κάνει τίποτε άλλο από το να «αναμεταδίδει» αυτές τις οδηγίες που επεξεργάζονται νομικοί, κοινωνιολόγοι, οικονομολόγοι και που, αφού τους δοθεί μια μορφή νομικίστικη, τίθενται σε κυκλοφορία.
Οι ερευνητές μπορούν επίσης να κάνουν κάτι πιο νέο, πιο δύσκολο: να ευνοήσουν την εμφάνισης των συνθηκών οργάνωσης της συλλογικής παραγωγής της πρόθεσης εφεύρεσης ενός πολιτικού σχεδίου και, δεύτερον, των συνθηκών οργάνωσης της επιτυχίας της εφεύρεσης ενός τέτοιου πολιτικού σχεδίου που θα είναι, φυσικά, ένα συλλογικό σχέδιο. Ούτως ή άλλως, η συνταγματική Συνέλευση του 1789 και η Συνέλευση της Φιλαδέλφειας αποτελούνταν από ανθρώπους όπως εσείς κι εγώ, που είχαν γνώσεις νομικής, είχαν διαβάσει τον Μοντεσκιέ και εφηύραν δημοκρατικές δομές. Με τον ίδιο τρόπο, σήμερα, πρέπει να εφεύρουμε πράγματα… Βέβαια, μπορεί κανείς να πει: «Υπάρχουν Κοινοβούλια, μια ευρωπαϊκή συνομοσπονδία συνδικάτων, ένα σωρό θεσμοί που υποτίθεται πως αυτό κάνουν.» Δεν θα τα αποδείξω εδώ, αλλά οφείλουμε να διαπιστώσουμε πως δεν το πράττουν. Πρέπει λοιπόν να δημιουργήσουμε τις συνθήκες που θα ευνοούν αυτήν την εφεύρεση. Πρέπει να βοηθήσουμε στην άρση αυτών που εμποδίζουν αυτήν την εφεύρεση. Εμποδίων που, κατά ένα μέρος, βρίσκονται εντός του κοινωνικού κινήματος που έχει ως αποστολή την άρση τους – και, ειδικότερα, μέσα στα συνδικάτα…
Γιατί μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι; Πιστεύω πως μπορούμε να μιλούμε για εύλογες πιθανότητες επιτυχίας, ότι σήμερα είναι ο καιρός (Σημ. Μετ.: ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την ελληνική λέξη καιρός (kairos)), η κατάλληλη στιγμή. Όταν μιλούσαμε έτσι γύρω στο 1995, μοιραζόμασταν το κοινό στοιχείο ότι δεν μας άκουγαν και μας έπαιρναν για τρελούς. Οι άνθρωποι που, όπως η Κασσάνδρα, μιλούσαν για καταστροφές, τους κορόιδευαν, οι δημοσιογράφοι τους επιτίθονταν και τους έβριζαν. Τώρα, λίγο λιγότερο. Γιατί; Διότι έχει γίνει δουλειά. Υπήρξε ένα Σηάτλ και μια σειρά διαδηλώσεων. Κι έπειτα, οι συνέπειες της νεοφιλελεύθερης πολιτικής – που είχαμε προβλέψει με αφηρημένο λόγο – αρχίζουν να φαίνονται. Και, τώρα, οι άνθρωποι καταλαβαίνουν… Ακόμη κι οι δημοσιογράφοι οι πιο περιορισμένου πνευματικού επιπέδου κι οι πιο πεισματάρηδες ξέρουν πως μια επιχείρηση που δεν έχει 15 % κέρδη, απολύει. Οι πιο καταστροφικές προφητείες των προφητών της δυστυχίας (που απλά ήταν πιο ενημερωμένοι από τους άλλους) αρχίζουν να πραγματοποιούνται. Δεν είναι νωρίς. Αλλά δεν είναι κι αργά. Διότι, είναι μόνο η αρχή. Οι καταστροφές είναι μόνο στην αρχή τους. Είναι ακόμη καιρός να τραντάξουμε τις κυβερνήσεις σοσιαλδημοκρατών, προς τις οποίες οι διανοούμενοι κάνουν τα γλυκά μάτια, προπάντων όταν λαμβάνουν κάθε είδους κοινωνικές παροχές…
Ένα ευρωπαϊκό κοινωνικό κίνημα, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να είναι αποτελεσματικό μόνον αν συγκεντρώνει τρία συστατικά στοιχεία: συνδικάτα, κοινωνικό κίνημα και ερευνητές – υπό τον όρο βέβαια να ενσωματώνονται τα στοιχεία αυτά κι όχι να παρατίθενται απλά. Έλεγα χθες στους συνδικαλιστές πως μεταξύ των κοινωνικών κινημάτων και των συνδικάτων, σε όλες της χώρες της Ευρώπης, υπάρχει μια βαθιά διαφορά που αφορά τόσο τα περιεχόμενα όσο και τα μέσα δράσης. Τα κοινωνικά κινήματα έφεραν στη ζωή πολιτικούς στόχους που τα συνδικάτα και τα κόμματα είχαν εγκαταλείψει, ή ξεχάσει ή απωθήσει. Από την άλλη, τα κοινωνικά κινήματα έφεραν μεθόδους δράσης που τα συνδικάτα, σιγά-σιγά, είχαν και πάλι ξεχάσει ή αγνοήσει ή απωθήσει. Και ειδικότερα, τις μεθόδους προσωπικής δράσης: οι δράσεις των κοινωνικών κινημάτων καταφεύγουν στην συμβολική αποτελεσματικότητα, μια συμβολική αποτελεσματικότητα που εξαρτάται, αφενός, από την προσωπική στράτευση εκείνων που διαδηλώνουν, μια προσωπική στράτευση που είναι και σωματική στράτευση.
Πρέπει να αναλαμβάνεις ρίσκα. Ο στόχος δεν είναι να διαδηλώνεις, χεράκι – χεράκι, όπως το κάνουν παραδοσιακά οι συνδικαλιστές την Πρωτομαγιά. Πρέπει να κάνεις δράσεις, καταλήψεις χώρων, κλπ. Πράγμα που απαιτεί, ταυτόχρονα, και φαντασία και θάρρος. Αλλά, θα το πω επίσης: «Προσοχή, όχι «συνδικαλιστοφοβία». Υπάρχει μια λογική των συνδικαλιστικών μηχανισμών που πρέπει να γίνει κατανοητή.» Γιατί λέω στους συνδικαλιστές πράγματα που είναι τόσο κοντά στην άποψη που έχουν γι’αυτούς τα κοινωνικά κινήματα και γιατί θα πω στα κοινωνικά κινήματα πράγματα κοντά στην άποψη που έχουν γι’αυτά οι συνδικαλιστές; Διότι μόνον υπό τον όρο ότι κάθε μια από τις ομάδες θα δει τον εαυτό της όπως βλέπει τις άλλες, μόνον τότε θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τις διαιρέσεις αυτές που συμβάλλουν στην εξασθένισης των ομάδων που ήδη είναι πολύ αδύναμες. Το κίνημα αντίστασης στην νεοφιλελεύθερη πολιτική είναι συνολικά πολύ αδύναμο και γίνεται ακόμη πιο αδύναμο λόγω των διαιρέσεών του: είναι ένας κινητήρας που ξοδεύει 80 % της ενέργειάς του σε θερμότητα, δηλαδή, υπό μορφή εντάσεων, τριβών, συγκρούσεων, κλπ., και που θα μπορούσε να πάει πιο γρήγορα και πιο μακριά αν…
Τα εμπόδια στην δημιουργία ενός ενωμένου ευρωπαϊκού κοινωνικού κινήματος είναι πολλών τάξεων. Υπάρχουν τα γλωσσικά εμπόδια, που είναι πολύ σημαντικά, για παράδειγμα, στην επικοινωνία μεταξύ συνδικάτων ή κοινωνικών κινημάτων – τα αφεντικά και τα στελέχη μιλούν ξένες γλώσσες, οι συνδικαλιστές κι οι πολιτικά στρατευμένοι, πολύ λιγότερο. Εκ του γεγονότος αυτού, η διεθνοποίηση των κοινωνικών κινημάτων ή των συνδικάτων γίνεται πολύ δύσκολη. Έπειτα, υπάρχουν εμπόδια που συνδέονται με τις συνήθειες, τους τρόπους σκέψης, την δύναμη των κοινωνικών δομών, των συνδικαλιστικών δομών. Ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος των ερευνητών εδώ; Αυτός του να εργαστούν προς μια συλλογική εφεύρεση των συλλογικών δομών εφεύρεσης που θα κάνουν να γεννηθεί ένα νέο κοινωνικό κίνημα, δηλαδή, νέα περιεχόμενα, νέοι στόχοι και νέα διεθνή μέσα δράσης.
Αρχές Ιανουαρίου 2017, σχετικά με «τις επιπτώσεις της αμερικανικής αποτυχίας στην Συρία», έγραφα στο μπλογκ μου «αν θέλουν ν’ανεβάσουν τις τιμές (των υδρογονανθράκων), πρέπει τουλάχιστον κάθε φορά που το Ιράν ή το Ιράκ πουλούν ένα βαρέλι στην διεθνή αγορά, η Σαουδική Αραβία να μειώνει αντίστοιχα την παραγωγή της».
Έντεκα μήνες αργότερα, η τιμή του βαρελιού πέρασε από τα 40 στα 65 $, διότι η Σαουδική Αραβία περιόρισε την παραγωγή της. Αυτό είναι σε όφελος των ΗΠΑ και της Ρωσίας οι οποίες αύξησαν τις εξαγωγές τους προς την Ευρώπη, σε ανεβασμένες τιμές. ΟΙ σχέσεις μεταξύ Μοχάμεντ Μπεν Σαλμάν και Τραμπ και Πούτιν είναι εξαιρετικές. Αυτό του επέτρεψε, εν πλήρη ατιμωρησία, να προχωρήσει σε αυτήν την επίδειξη δύναμης εναντίον της δυσκίνητης βασιλικής του οικογένειας, και στην ταπείνωση που επέβαλε στον «υποτελή» του Σαάντ Χαρίρι.
Στην πραγματικότητα, ο ακτιβισμός που επιδεικνύει ο Μοχάμεντ Μπεν Σαλμάν μοιάζει να είναι συνέπεια μεγάλης αγωνίας από πλευράς της βασιλικής δυναστείας. Διότι το μέλλον της προαναγγέλλεται απειλητικό.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Καναδάς και οι ΗΠΑ ξεκίνησαν την εκμετάλλευση της ασφαλτούχου άμμου και, μετά του σχιστολιθικού πετρελαίου και αερίου. Αυτό μπορούσε να αποτελεί συμφέρουσα επιχείρηση μόνον αν η τιμή του πετρελαίου ήταν πάνω από 60$ (την εποχή εκείνη ήταν στα 30). Εξ ου και οι πόλεμοι (ή τα εμπάργκο) που έπληξαν τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες (Ιράκ, Ιράν και, στη συνέχεια, Λιβύη, Νιγηρία, Κονγκό και ακόμη και την Ρωσία) με μοναδική εξαίρεση την Σαουδική Αραβία.
Αυτή η μείωση της προσφοράς πετρελαίου έπρεπε να είναι σε όφελος των αμερικανο-σαουδών συνεργών. Αλλά, εμφανίστηκαν δυο εμπόδια.
Το πρώτο ήταν η εκκίνηση της εκμετάλλευσης του εξαιρετικού κοιτάσματος φυσικού αερίου του Περσικού Κόλπου, που έγινε σε συνεργασία Κατάρ και Ιράν από την δεκαετία του 1990. Όμως, ήδη από το 2005, υπήρξαν σχέδια αξιοποίησης και μεταφοράς μέσω αγωγών προς την Ευρώπη. Ο ένας, τον οποίο στήριζε η Γαλλία, ξεκινούσε από το Κατάρ και κατέληγε στην Μεσόγειο μέσω Συρίας. Οδήγησε στον πόλεμο κατά του Μπασάρ Ελ Άσσαντ, ο οποίος δεν τελείωσε ακόμη.
Ο δεύτερος, τον οποίο στήριξε η Ρωσία, συνέδεε το Ιράν με την Ιταλία, περνώντας από την Τουρκία. Η υλοποίησή του υπόκειται στην άρση των αμερικανικών ποινών κατά του Ιράν κατά των οποίων η κυβέρνηση Τραμπ διεξάγει πόλεμο καθυστέρησης. Σημειωτέον ότι η Τουρκία θα ωφελούνταν αυτού του αγωγού ενώ για την Σαουδική Αραβία θα αποτελούσε αθέμιτο ανταγωνισμό, καθώς κάθε παράδοση φυσικού αερίου στην Ευρώπη θα οδηγούσε σε μειώσεις πωλήσεων του σαουδικού πετρελαίου. Αραβία και ΗΠΑ χάνουν τον Τούρκο σύμμαχό τους.
Το τέλος του πολέμου στη Συρία θα έπρεπε να σημάνει το τέλος της ακολουθίας των πολέμων στον Κόλπο, αλλά ενώ δεν έχει λήξει ακόμη, ήδη διαφαίνεται στον ορίζοντα η αρχή των πολέμων των πετρελαίων και του αερίου της Μεσογείου.
Πράγματι, από το 2005, γεωτρήσεις οι οποίες ξεκίνησε η Ελλάδα έφεραν στο φως την παρουσία σημαντικών κοιτασμάτων αερίου και πετρελαίου γύρω από την Κύπρο. Λόγω του ότι το βόρειο τμήμα του νησιού διεκδικείται από την Τουρκία, τα κοιτάσματα αυτά μπορεί να τα διεκδικήσει η Ελλάδα, αλλά και η Τουρκία, η Αίγυπτος (κοιτάσματα που ανακαλύφθηκαν το 2012), το Ισραήλ (που εκμεταλλεύεται το κοίτασμα Λεβιάθαν από το 2012), καθώς και από την Συρία και τον Λίβανο (το κοίτασμα του Λεβάντε φέρεται να περιέχει, από μόνο του 1,7 δις βαρέλια πετρέλαιο και 3.500 δις κυβικά μέτρα αερίου).
Η εκμετάλλευση των πόρων αυτών θα ήταν καταστροφική για τις ΗΠΑ, την Ρωσία και την Σαουδική Αραβία. Θα ήταν όμως σε όφελος όλων των χωρών στις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου, και της Ευρώπης.
Η πρώτη πράξη αυτού του νέου πολέμου της Μεσογείου έλαβε χώρα όταν η Σαουδική Αραβία πήρε όμηρο τον Λιβανέζο Πρωθυπουργό, Σαάντ Χαρίρι.
Ένα άρθρο του Figaro, στις 29/09/2017, που υπέγραφε η Sunniva Rose, υπενθυμίζει πως, το 2013, «μια πενηνταριά εταιρείες είχαν επιλεγεί (από τον Λίβανο) για να συμμετέχουν σε διαγωνισμό κατοχύρωσης αδειών εκμετάλλευσης. Ήταν μια διαδικασία που παρέμεινε νεκρό γράμμα λόγω της παραίτησης του τότε Πρωθυπουργού, Νατζίμπ Μικατί. Έπρεπε να φθάσει ο Οκτώβριος του 2016 και η εκλογή του Μισέλ Αούν… για να ψηφίσει το κοινοβούλιο… τον φορολογικό νόμο που διέπει τους υδρογονάνθρακες, στις 19 του Σεπτέμβρη που πέρασε …).
Ας μην γελιόμαστε: η αναγκαστική παραίτηση του Πρωθυπουργού Χαρίρι είναι πολύ περισσότερο από μια επανάσταση παλατιού. Είναι μια προειδοποίηση σε όλους τους γείτονες στην Μεσόγειο (με εξαίρεση του Ισραήλ) που θα ήθελαν να εκμεταλλευτούν τους θαλάσσιους πόρους υδρογονανθράκων τους. Είναι η πρώτη πράξη του πολέμου της Μεσογείου που ξεκίνησε. Η Αραβία δεν έχει τίποτε να κερδίσει αλλά πολλά να χάσει.
kristina 1963 